Emerytury dla artystów zawodowych – rząd pracuje nad nowym rozwiązaniem

Uregulować tę kwestię próbował, bezskutecznie, poprzedni rząd. Przed wyborami parlamentarnymi w 2023 r. prawdopodobne było to, że temat wróci w nowej kadencji. Dlatego w okresie kampanii sprawdziliśmy, jakie zdanie mają na ten temat kandydaci i kandydatki na posłów. Poprosiliśmy ich o wybranie stwierdzenia dotyczącego pozycji artysty na rynku pracy, które najlepiej odzwierciedla ich poglądy.

Posłowie chcą zmian

Zaproponowaliśmy trzy rozwiązania i opcję „nie mam zdecydowanej opinii w tej sprawie”. Do wyboru była jedna z następujących możliwości:

1. Należy przyjąć ustawę o statusie artysty zawodowego, regulującą kwestie socjalne i emerytalne artystów i powołującą specjalny Fundusz Wsparcia dla artystów.
2. Twórcy kultury powinni być traktowani tak jak inne osoby i przedsiębiorstwa funkcjonujące na rynku. Ich stosunki pracy powinny być regulowane obowiązującymi przepisami.
3. Zawód artysty nie powinien być regulowany żadnymi dodatkowymi przepisami.
4. Nie mam zdecydowanej opinii w tej sprawie.

Pytanie nie było obowiązkowe. Odpowiedziało na nie 18 obecnych parlamentarzystów i parlamentarzystek. 

W tym gronie większość (14 osób) zgodziła się z koniecznością wprowadzenia nowych przepisów. Za ustawowym uregulowaniem kwestii zabezpieczeń społecznych artystów zawodowych byli: Joanna Mucha (Polska 2050-TD), Bożena Żelazowska (PSL-TD), Daria Gosek-Popiołek i Dorota Olko z Lewicy, a także posłowie i posłanki z KO – Urszula Augustyn, Dorota Łoboda, Marek Hok, Wojciech Król, Katarzyna Królak, Krzysztof Mieszkowski, Jolanta Niezgodzka, Krzysztof Piątkowski, Franciszek Sterczewski i Małgorzata Tracz.

Małgorzata Tracz w komentarzu przedstawiła konkretne propozycje. Posłanka KO stwierdziła: 

Ustawa cywilizuje warunki pracy artystycznej oraz zapewnia najsłabiej zarabiającym twórcom minimum bezpieczeństwa socjalnego w postaci dostępu do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych. Rozwiązania ustawy byłyby finansowane z wpływów z rekompensaty na rzecz uczciwej kultury, czyli opłaty reprograficznej i opłaty od czystych nośników, rozwiązania funkcjonującego w większości krajów europejskich.

Z kolei Franciszek Sterczewski wskazał przyjęcie ustawy o statusie artysty zawodowego jako jeden ze swoich celów na X kadencję Sejmu.

Trzy osoby: Marek Rząsa (KO), Aleksandra Leo (Polska 2050-TD), Izabela Bodnar (Polska 2050-TD, obecnie niezrzeszona) wybrały odpowiedź „Twórcy kultury powinni być traktowani tak jak inne osoby i przedsiębiorstwa na rynku. Ich stosunki powinny być regulowane obowiązującymi przepisami”.

Tomasz Głogowski (KO) zadeklarował brak opinii w tej sprawie. 

Kolejne podejście

Na pytanie o sytuację twórców na rynku pracy nie odpowiedział żaden z aktualnie sprawujących mandat poselski polityków PiS-u i Konfederacji. Niemniej posłowie PiS-u: Dariusz Matecki, Barbara Bartuś i Bartłomiej Wróblewski w interpelacjach do ministra kultury i dziedzictwa narodowego (interpelacje numer: 3592, 2695, 2169) poruszyli kwestię zabezpieczeń socjalnych i emerytalnych dla twórców. Dariusz Matecki zarzucił rządowi Donalda Tuska niewywiązanie się z obietnicy wyborczej dotyczącej ustawy o ubezpieczeniach społecznych dla artystów. Barbara Bartuś i Bartłomiej Wróblewski odnieśli się do projektu zaproponowanego przez rząd Mateusza Morawieckiego (projekt przygotowany był w poprzedniej kadencji, ale wpłynął do Sejmu 27 listopada – już po wyborach i nie był procedowany). 

W odpowiedzi na interpelację posłanki Bartuś i posła Wróblewskiego Andrzej Wyrobiec, podsekretarz stanu w MKDiN, tłumaczył, że ministerstwo „po gruntownym przeanalizowaniu projektu ustawy opracowanego w poprzedniej kadencji, zdecydowało się na przygotowanie zaktualizowanego projektu ustawy o artyście zawodowym”. Wyrobiec wyliczył, że w porównaniu do propozycji poprzedników nowy projekt upraszcza procedurę przyznawania uprawnień do dopłaty do składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Wyrobiec zapowiedział też nowy schemat przepływów finansowych związanych z finansowaniem składek. 

Jak wyjaśniła ministra kultury i dziedzictwa narodowego Hanna Wróblewska podczas prezentacji założeń projektu ustawy, pieniądze z dopłat trafią na konto twórcy w ZUS-ie. Wróblewska podkreśliła także, że obecne propozycje nie rozwiązują wszystkich problemów twórców i twórczyń, a nowy mechanizm to wsparcie dla artystów i artystek w najtrudniejszej sytuacji zawodowej i zarobkowej. Dlatego z dopłat będą mogli skorzystać wyłącznie artyści, których dochody z ostatnich 3 lat nie przekraczają 125 proc. płacy minimalnej. O uzyskanie dopłat będą mogły wnioskować osoby, które uzyskają status artysty zawodowego, czyli takie, które przez ostatnie 3 lata wykonywały zawód artystyczny i będą w stanie udokumentować swój dorobek za ten okres. 

Ministra zdefiniowała cel ustawy jako wprowadzenie mechanizmu gwarantującego możliwość stałego ubezpieczenia społecznego dla najsłabiej zarabiających artystów.

Projekt będzie finansowany z budżetu państwa. Na tamtym etapie prac nad ustawą przewidziane było uruchomienie Funduszu Wsparcia Artystów Zawodowych. Środki z funduszu miały służyć do finansowania składek społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Za koordynowanie i wydatkowanie środków odpowiadać miał Instytut Artysty Zawodowego. 

18 grudnia na sejmowej Komisji Kultury i Środków Przekazu ministra Hanna Wróblewska zadeklarowała, że ministerstwo planuje przyjęcie ustawy przez rząd i skierowanie jej do Sejmu w pierwszym półroczu 2025 roku.  

Rozwiązania nabierają kształtu 

Prace nad projektem opóźniły się. Propozycje Ministerstwa Kultury pojawiły się na stronie Rządowego Centrum Legislacji dopiero 29 kwietnia 2025 r. Cel wprowadzenia przepisów pozostał ten sam – włączenie artystów zawodowych, osiągających najniższe dochody, do systemu zabezpieczeń socjalnych. Dlatego o dopłaty będą mogli wnioskować twórcy, którzy legitymują się statusem artysty zawodowego oraz jednocześnie spełniają kryteria dochodowe – ich średni roczny dochód z ostatnich trzech lat nie przekroczył 125 proc. dwunastokrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę, i w każdym z trzech poprzedzających lat kalendarzowych osiągnęli dochody z wykonywania zawodu artystycznego.

Projekt precyzuje, że o status artysty zawodowego mogą ubiegać się osoby, które mają udokumentowany dorobek artystyczny, przez istotną część swojej działalności zawodowej wykonują zawód artystyczny i w ciągu ostatnich 3 lat osiągnęły dochody z tej działalności (z wyłączeniem uzasadnionych przerw w wykonywaniu pracy).

Status artysty zawodowego będzie przyznawany w drodze decyzji administracyjnej przez dyrektora Centrum Edukacji Artystycznej na okres 3 lat, a po upływie tego czasu może zostać przedłużony. Po trzykrotnej nieprzerwanej prolongacie będzie można uzyskać status na 5 lat. Jest to zmiana w stosunku do wyjściowych propozycji prezentowanych w październiku ubiegłego roku. Wtedy mowa była o wydawaniu statusu na maksymalny okres 5 lat, z możliwością dalszego przedłużenia, a także bezterminowego przedłużenia po 10 latach. 

W projekcie zapisano, że za przyznawanie statusu odpowiedzialna będzie instytucja wspomniana w art. 53 ust. 1 Prawa oświatowego, zajmująca się nadzorem nad szkolnictwem artystycznym. Obecnie jest to Centrum Edukacji Artystycznej, które, jak czytamy w ocenie skutków regulacji, w związku z wejściem w życie ustawy zostanie przekształcone w Centrum Edukacji i Pracy Artystycznej. 

Przy dyrektorze centrum działać będzie Rada Programowo-Naukowa ds. Osób Wykonujących Zawód Artystyczny i Komisja Opiniująca ds. Zabezpieczenia Socjalnego Osób Wykonujących Zawód Artystyczny. O utworzeniu tych jednostek ministra wspominała w październiku. Komisja Opiniująca pierwotnie miała składać się z 114 osób: 90 przedstawicieli środowisk artystycznych i 24 reprezentantów strony rządowej (MKiDN oraz MRPiPS) i ZUS-u. Obecny projekt przewiduje, że minister w skład komisji powoła: 120 reprezentantów środowisk twórczych, 10 reprezentantów organizacji zajmujących się prawem autorskim, 10  reprezentantów organizacji związkowych. W komisji znajdą się także przedstawiciele ministerstw: kultury (5 osób), rodziny, pracy i polityki społecznej (5 osób) i ZUS-u (5 osób).

Reprezentanci środowisk twórców, organizacji zajmujących się prawem autorskim i strony związkowej będą wybierani z grona osób zgłoszonych przez te grupy.

Według założeń do projektu organem pierwotnie wyznaczonym do przyznawania statusu, a także do obsługi postępowań i rozliczeń miał być Instytut Artysty Zawodowego, który najwyraźniej nie zostanie utworzony.

W projekcie ustawy nie pojawia się też wzmianka o Funduszu Wsparcia Artystów Zawodowych. Postępowanie w sprawie dopłat będzie prowadzić Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Projekt wciąż przechodzi przez rządową ścieżkę legislacyjną. Jego aktualne brzmienie może, w toku dalszych prac, ulec zmianom. Projekt jest już po międzyresortowych uzgodnieniach i konsultacjach publicznych. Ministerstwo nie odniosło się jeszcze do uwag zgłoszonych na tych etapach.