180 gmin ograniczyło sprzedaż alkoholu. Które i dlaczego nie Warszawa?

Kto wprowadził zakaz?

Od 2018 r., na podstawie Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, samorządy mogą wprowadzać ograniczenia w nocnej sprzedaży alkoholu przeznaczonego do spożycia poza punktem sprzedaży. Taki zakaz obejmuje sklepy i stacje benzynowe, ale alkohol można nadal kupić np. w barach i restauracjach. Ograniczenie może zostać wprowadzone w dowolnych godzinach między 22.00 a 6.00 – np. w Krakowie obowiązuje od północy do 5.30.

Zgodnie z danymi Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom w latach 2018-2024 ograniczenie sprzedaży alkoholu w godzinach nocnych wprowadziło 176 gmin. W przypadku 15 gmin przepisy zostały później wycofane lub nieważność uchwały została stwierdzona przez wojewodę albo Naczelny Sąd Administracyjny.

Od tamtej pory zakaz wprowadziły kolejne gminy. To między innymi Szczecin, Słupsk, a ostatnio także Łódź (ograniczenie wejdzie w życie na początku października). Nocną ciszę alkoholową wdrożyły również kolejne gminy ościenne Warszawy, np. Łomianki, Legionowo, Jabłonna, Wieliszew, a przedwczoraj – w tym samym dniu, gdy sprawą zajmowali się warszawscy radni – Grójec. Na czas sezonu letniego ograniczenie wprowadziło również Giżycko (listę gmin, które wprowadził zakaz prezentujemy na końcu artykułu). 

Zakaz może zostać wprowadzony na terenie całej gminy lub tylko na wybranym obszarze – np. w konkretnych dzielnicach czy osiedlach. Taką praktykę stosują niektóre duże miasta, np. Poznań, Katowice czy Rzeszów. W Gdańsku od 1 września zakaz objął całe miasto (wcześniej obowiązywał tylko w Śródmieściu). 

Na radzie w Warszawie

Na czwartkowej (18.09) sesji Rady m.st. Warszawy radni mieli zajmować się dwoma projektami uchwał, których celem było wprowadzenie nocnego zakaz sprzedaży alkoholu w sklepach. Według projektu radnych Klubu Lewica – Miasto Jest Nasze zakaz miałby wejść w życie po 30 dniach od ogłoszenia uchwały i miałby obowiązywać między godziną 22:00 a 6:00 rano.

Projekt prezydenta Warszawy Rafała Trzaskowskiego zakładał ograniczenie sprzedaży alkoholu od 23:00 do 6:00 rano i miałby wejść w życie po 3 miesiącach od ogłoszenia. 

Mieszkańcy na tak

W maju i czerwcu 2024 r. swoją opinię na temat nocnej sprzedaży alkoholu mogli wyrazić warszawiacy i warszawianki. W konsultacjach społecznych wzięło udział ponad 8 tys. osób. Przeciwko proponowanym rozwiązaniom zagłosowało tylko 18 proc. odpowiadających, a 1 proc. wybrało odpowiedź „trudno powiedzieć”. 81 proc. wszystkich uczestników konsultacji poparło wprowadzenie zakazu, przy czym 97 proc. z nich chciało, by ograniczenie obowiązywało na terenie całego miasta (a nie wybranych dzielnic, np. tylko Śródmieścia). 

Na radzie miasta pojawiły się głosy, że 8 tys. opinii nie odzwierciedla w pełni poglądów mieszkańców. Ale w 2023 r. podobne pytanie padło też w Barometrze Warszawskim. To badanie przeprowadzone na próbie mieszkańców Warszawy, reprezentatywnej ze względu na płeć, wiek, wykształcenie oraz dzielnicę zamieszkania. Poparcie dla zakazu sprzedaży alkoholu między 22:00 a 6:00 wyraziło wtedy 60 proc. badanych. Przeciwnych było 33 proc. odpowiadających, a 7 proc. wybrało odpowiedź „trudno powiedzieć”. 

Choć jest to więc niższy odsetek poparcia dla zakazu niż w przypadku konsultacji, to osoby postulujące ograniczenie sprzedaży alkoholu nadal stanowią większość.

Dzielnice na nie 

Przed sesją rady miasta opinię w sprawie dwóch proponowanych uchwał wyraziły poszczególne dzielnice. Tylko 4 z 18 pozytywnie zaopiniowały zmiany proponowane przez prezydenta Warszawy Rafała Trzaskowskiego (KO) – to Bielany, Ochota, Praga-Północ i Śródmieście. Dwie (Bielany i Praga-Północ) wyraziły pozytywną opinię o obu uchwałach. Sprawdziliśmy, jak dokładnie wyglądało głosowanie w dzielnicach, którzy radni byli za, a którzy przeciw nocnemu ograniczeniu sprzedaży alkoholu, które proponował Rafał Trzaskowski.

W większości dzielnic (11 z 18) to radni KO mają samodzielną większość i to właśnie radni KO masowo głosowali przeciwko propozycji prezydenta z własnej partii. 

Jedyną dzielnicą, w której KO ma większość i która poparła wprowadzenie ograniczenia sprzedaży alkoholu, jest Śródmieście. To też jedyna dzielnica, w której więcej radnych KO poparło ograniczenie niż było przeciw (6 głosów za, 4 przeciw, 2 wstrzymujące się). Poza tym ograniczenie poparły Praga Północ, Ochota, Bielany. To dzielnice, w których KO nie ma większości, a radni z tej partii w większości głosowali przeciw uchwałom popierającym wprowadzenie zakazu.

* Protokół z głosowania na Bielanach nie został opublikowany.

Na Żoliborzu był remis: 9 radnych za, 9 przeciw wyrażeniu pozytywnej opinii wobec proponowanych zmian, przy dwóch głosach wstrzymujących się i jednej nieobecności. Zmiany poparło 3 z 4 radnych PiS, klub Miasto Jest Nasze – Lewica Razem, jedna radna KO i jedna radna niezrzeszona. Przeciw głosowało 8 z 9 radnych KO i jeden radny PiS. 

W niektórych dzielnicach przeciwko ograniczeniu nocnej sprzedaży alkoholu głosowali też radni z lokalnych komitetów. Co ciekawe radni PiS w większości wyrażali poparcie dla inicjatywy prezydenta Warszawy. Wszystko zależy jednak od dzielnicy, w niektórych PiS również prezentował negatywną opinię wobec proponowanych zmian.

Chaos na obradach rady miasta

Ostatecznie planowany porządek obrad uległ jednak zmianie. Jarosław Szostakowski, przewodniczący klubu KO w radzie miasta, w której Koalicja posiada większość, zgłosił projekt stanowiska mówiący, że zakaz w całym mieście to rozwiązanie, które „nie jest proporcjonalne do skali problemu oraz generuje wysokie koszty społeczne i gospodarcze”. Stwierdził też, że negatywne skutki sprzedaży alkoholu mają charakter „punktowy i lokalny, a nie ogólnomiejski”.

W ramach stanowiska rada chce polepszyć edukację związaną ze spożyciem alkoholu i szkolić sprzedawców sklepów nocnych, tak aby nie sprzedawali alkoholu osobom nieletnim. Radny Szostakowski zaznaczał, że prohibicję historycznie wprowadzał w Stanach Zjednoczonych Ku Klux Klan, a w Polsce reżim generała Jaruzelskiego. Na warszawskiej Komisji Spraw Społecznych i Rodziny miał powiedzieć: „Czy Policji będzie łatwiej [dzięki uchwale ograniczającej sprzedaż alkoholu]? Pewnie tak, ale policja nie jest od tego by mieć łatwiej”. 

Zaraz po nim głos zabrał przedstawiciel sekretarz m.st. Warszawy Maciej Fijałkowski, który wycofał projekt zgłoszony przez Rafała Trzaskowskiego. Zamiast tego prezydent chce wprowadzić pilotażowe ograniczenie nocnej sprzedaży alkoholu w dwóch dzielnicach – w Śródmieściu i na Pradze Północ.

Głos zabrali też parlamentarzyści Lewicy, Razem i PiS: Magdalena Biejat, Dorota Olko, Adrian Zandberg i Sebastian Kaleta zarzucali Koalicji Obywatelskiej, że pozoruje działania i działa na niekorzyść mieszkańców.

W międzyczasie ze stanowiska zrezygnował wiceprezydent Warszawy Jacek Wiśnicki (Polska 2050). W ratuszu zajmował się sprawami społecznymi, komunikacją społeczną oraz współpracą z organizacjami pozarządowymi. Jako powód rezygnacji wskazał wycofanie prezydenckiego projektu uchwały.

Popierałem stanowisko prezydenta Rafała Trzaskowskiego. Z żalem przyjąłem, że dzisiaj to stanowisko zostało wycofane i zastąpione absolutnie fasadowym dokumentem. (…) nie mogę być dalej twarzą polityki społecznej w mieście 

– powiedział Jacek Wiśnicki w rozmowie z PAP.

Pilotaż zamiast zakazu

Ostatecznie rada miasta przyjęła stanowisko Koalicji Obywatelskiej i projekty uchwał zmierzające do wprowadzenia zakazu w Śródmieściu i na Pradze Północ. Teraz na jego temat mają wypowiedzieć się warszawskie dzielnice.

Uchwała autorstwa Klubu Lewica – Miasto jest Nasze wprowadzająca zakaz na terenie całego miasta (godziny 22-6) została odrzucona 37 głosami, w większości z klubu KO. Za głosowało 18 radnych z klubów Lewica – Miasto jest Nasze i PiS. Jeden radny wstrzymał się od głosu, czworo było nieobecnych na głosowaniu.

W piątek Rafał Trzaskowski zamieścił na platformach społecznościowych nagranie komentujące czwartkowe decyzje:

Ja się z niczego nie wycofuję. Dalej stoję na stanowisku, że tego typu ograniczenia mają sens. I dlatego udało mi się przekonać do tego radnych (...) że trzeba działać krok po kroku. I wzorem innych miast w Polsce wprowadzamy ograniczenia sprzedaży alkoholu w ścisłym centrum – w Śródmieściu i na Pradze Północ. Od tego zaczynamy. Ja wsłuchałem się głos mieszkanek i mieszkańców. Zrobiliśmy bardzo dokładne konsultacje. I to jest właśnie wynik tych konsultacji. Polityka, drodzy Państwo, to jest sztuka kompromisu. I przeprowadzanie takich programów, które mają szansę na poparcie większości. I tak się dokładnie stało w Warszawie.

Argumenty przeciwników

Przeciwnicy zakazu argumentują, że zakazy nie są skuteczną metodą walki z problemami społecznymi, mogą za to zwiększyć sprzedaż alkoholu na „czarnym rynku” i sprawią, że powrócą „meliny”. Twierdzą także, że takie rozwiązanie narusza wolność gospodarczą.

Zakazywać czy edukować?

Jednak wyniki badań nie pozostawiają złudzeń. To właśnie ograniczenie dostępności alkoholu jest jednym z najskuteczniejszych działań na rzecz obniżenia spożycia.

W dyskusjach nad ograniczaniem spożycia alkoholu często słyszę, że przede wszystkim należy ludzi edukować i tłumaczyć im, dlaczego powinni pić mniej. Niestety sama edukacja nie działa. WHO, na podstawie analizy wielu przeprowadzonych badań, wskazuje, że jednym z najskuteczniejszych działań jest ograniczenie dostępności alkoholu. Pozostałe strategie to zakazy i  ograniczenia reklamy, wysoka cena alkoholu, badania przesiewowe, czyli wczesna diagnoza, i krótka interwencja w podstawowej opiece zdrowotnej oraz wprowadzenie skutecznej polityki w zakresie nietrzeźwości na drodze

– mówi Katarzyna Łukowska, zastępca dyrektora KCPU.

A jak wygląda u nas ta dostępność? W samej Warszawie jest ponad siedem razy więcej sklepów z alkoholem niż w całej Szwecji. 

Przeciętny mieszkaniec Polski wypija rocznie 10 litrów czystego alkoholu. Ta ilość odpowiada na przykład: 

• 50 butelkom wódki lub innego mocnego alkoholu (40%),

• 120 butelkom wina o zawartości alkoholu 11%, 

• 400 piwom o zawartości alkoholu 5%.

W 2019 r. KCPU (wtedy PARPA) szacowało, że ponad 3 miliony Polek i Polaków nadużywa alkoholu. Około 20 proc. z nich to osoby uzależnione. Pozostali to „pijący alkohol szkodliwie”, czyli np. za często, w zbyt dużych ilościach przy jednej okazji czy w nieodpowiednich sytuacjach. 

Pozytywne doświadczenia innych miast

Wnioskodawcy warszawskiej uchwały (Lewica – Miasto jest Nasze) wskazywali, że ograniczenie sprzedaży alkoholu w godzinach nocnych ma na celu zredukowanie liczby incydentów, takich jak awantury i bójki, poprawę ogólnego bezpieczeństwa i ograniczenie zaśmiecania miasta. Poza tym mogłoby zwiększyć świadomość społeczną dotyczącą odpowiedzialnego spożycia alkoholu oraz ograniczyć jego konsumpcję wśród mieszkańców.

Te założenia nie wzięły się znikąd. Szczególnie w zakresie poprawy bezpieczeństwa mamy dane z innych miast, które taki zakaz już wprowadziły. Na przykład w Krakowie w godzinach obowiązywania uchwały liczba interwencji policji związanych ze spożywaniem alkoholu spadła o niemal 70 proc. (porównanie lipca 2022 r., przed wprowadzeniem ograniczenia i lipca 2025 r.). 

Spadła również liczba interwencji straży miejskiej oraz liczba osób trafiających do szpitali. Zdaniem lekarzy pracujących na izbie przyjęć Szpitala Specjalistycznego im. J. Dietla, który jest położony najbliżej krakowskiego rynku, odsetek trafiających tam pacjentów w stanie zagrożenia życia i zdrowia po znacznym spożyciu alkoholu zmniejszył się o około 30 proc. Dotyczy to również pogotowia ratunkowego. Ratownicy rzadziej wyjeżdżają do osób z urazami pod wpływem alkoholu, poszkodowanych w wyniku awantur czy osób nieprzytomnych w miejscu publicznym.

Pozytywne efekty odnotowano też w innych miastach, które wprowadziły nocny zakaz sprzedaży alkoholu – np. w Olsztynie czy Poznaniu. Zazwyczaj mowa głównie o mniejszej liczbie incydentów związanych z zakłócaniem porządku, wandalizmem i przemocą. W Koninie, w którym zakaz obowiązuje od lutego, o 70 proc. spadła także liczba interwencji domowych policji.