Aktywność promocyjna tuż przed końcem projektu. Jak rozwijają się organizacje młodych aktywistów z PiS?

Narodowy Instytut Wolności, instytucja zarządzająca funduszami dla organizacji pozarządowych i podlegająca bezpośrednio premierowi, powstał w 2017 r. Od 2019 r. przeprowadza konkursy w ramach Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich (PROO). Startujące w nich organizacje mogą otrzymać fundusze na rozwój instytucjonalny i działalność statutową, ale także na stworzenie kapitału żelaznego, opłacenie członkostwa organizacji w strukturach międzynarodowych czy sfinansowanie kwotą do 10 tys. zł nagłej potrzeby (np. remont lokalu, naprawa samochodu czy zakup komputerów). 

W formularzu wniosku w 2019 r. organizacje zobowiązane były do opisania „historii rozwoju organizacji, a także prezentacji działań/projektów podejmowanych obecnie”, a także wskazania „najważniejszych dotychczasowych sukcesów organizacji, zasięgu prowadzonej działalności, partnerów, darczyńców, podmiotów współpracujących”. Ważne było także opisanie „kluczowych problemów oraz potrzeb organizacji zarówno w odniesieniu do działalności programowej jak i rozwoju instytucjonalnego”. Rezultaty miały zaś opisywać „wpływ, jaki działania finansowane ze środków dotacji będą mieć na realizację działań misyjnych (celów statutowych) w powiązaniu ze wzmocnieniem potencjału instytucjonalnego organizacji”. Obok tego należało „opisać wizję zmiany, jaka nastąpi w organizacji w wyniku wykorzystania wsparcia w ramach dotacji” i wskazać, „w jaki sposób, przez jaki okres i w jakim zakresie zapewniona zostanie trwałość efektów realizacji poszczególnych działań”. 

W efekcie otrzymanego dofinansowania organizacja powinna skuteczniej i bardziej efektywnie realizować swoją misję, a po zakończeniu projektu powinna być wzmocniona instytucjonalnie – osiągnąć stabilność, mieć zaplanowany wieloletni program działania. Powinna też zwiększyć niezależność finansową poprzez zróżnicowanie źródeł przychodów. Efekty projektu są oceniane na podstawie sprawozdań (częściowych i końcowych) z dotacji.

Jak przebiega konkurs na dotacje?

W konkursie wpływa ok. 2000 wniosków, dofinansowanie otrzymuje trochę ponad 100 z nich.

Decyzję o dofinansowaniu podejmuje dyrektor NIW w oparciu o zaakceptowaną przez ekspertów listę rankingową. Lista powstaje na podstawie średniej z ocen przyznawanych przez dwóch lub trzech ekspertów. Ekspertów oceniających jest – w zależności od programu – od kilku do niemal 200. Każdy z nich ocenia od kilkunastu do kilkudziesięciu wniosków. 

Rzecznik Finansowy i Fundacja Instytut im. Mikołaja Sienickiego 

W grudniu 2017 r. rejestrację w KRS otrzymuje Fundacja Instytut im. Mikołaja Sienickiego. 

Pierwszym prezesem instytutu zostaje Bohdan Pretkiel, trzydziestoletni prawnik, w tamtym czasie doktorant, doradca pełnomocnika rządu ds. społeczeństwa obywatelskiego. W internecie brakuje informacji o pierwszym roku działania organizacji.

Z początkiem 2019 r., dwa tygodnie przed ogłoszeniem konkursu PROO, Instytut Sienickiego uruchamia profil na FB. W opisie publikuje informację, że to „niezależny, pozarządowy, analityczno-regulacyjny think-tank zajmujący się w szczególności analizą rozwiązań prawnych i ekonomicznych”. 

W marcu 2019 r., po 14 miesiącach działalności, IS składa do NIW wnioski o dofinansowanie trzech projektów. Otrzymuje dwie dotacje – 700 tys. zł na „Zwiększenie skali działań Instytutu im. Mikołaja Sienickiego” oraz 300 tys. zł na „Badania nad prawnymi, ekonomicznymi oraz społecznymi aspektami budowy gospodarki społecznie wrażliwej zgodnie z zasadą solidaryzmu społecznego”. Pierwszy projekt realizowany jest w latach 2019-2021, drugi natomiast – do końca 2020 r. Oba finansowane ze środków PROO, co oznacza, że miały przyczynić się do realizacji działań misyjnych (statutowych) oraz wzmocnienia instytucjonalnego organizacji.

W styczniu 2021 r. w wywiadzie dla „Przeglądu Podkarpackiego” pracownik fundacji Adam Poręba zapowiadał, że organizacja powoła „grupę ekspertów, którym na sercu leży dobro Rzeczpospolitej Polskiej”. 

7 grudnia 2021 r. Bohdan Pretkiel został Rzecznikiem Finansowym. Na tę funkcję powołał go premier Mateusz Morawiecki. Rzecznik Finansowy jest urzędnikiem państwowym, którego zadaniem jest ochrona klientów banków, firm ubezpieczeniowych, domów maklerskich i parabanków. 

Powołanie na urząd nastąpiło, kiedy Pretkiel był prezesem Instytutu – funkcję tę pełnił do lutego 2022 r. Oznacza to, że prezes IS składał końcoworoczne sprawozdanie z realizacji projektu „Zwiększenie skali działań Instytutu im. Mikołaja Sienickiego” jako Rzecznik Finansowy.

Po rezygnacji Pretkiela z funkcji Instytut nie posiada prezesa. Statut IS zakłada, że oświadczenia woli w jej imieniu może składać samodzielnie prezes zarządu lub dwóch członków zarządu. W obecnej sytuacji Instytut nie może więc podejmować żadnych czynności prawnych. Członkiem zarządu jest – jednoosobowo – Andrzej Młynarczyk, były pracownik IPN, dziś związany z Muzeum Starożytnego Hutnictwa w Pruszkowie. 

W fundacji nie pracuje też już Adam Poręba – w latach 2020-2021 dyrektor biura Instytutu im. Mikołaja Sienickiego. Wcześniej był stażystą w KPRM, w Narodowym Instytucie Wolności i dziale fundaraisingu Ordo Iuris, asystentem Ewy Leniart – wojewody podkarpackiej oraz posłanki na Sejm IX kadencji (2019–2020) z ramienia PiS. Obecnie Poręba jest konsultantem Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej w Rzeszowie.

Na co poszła dotacja?

Wiedząc, jakie są cele PROO, a także jakie kwoty w ostatnich latach trafiły do Instytutu im. Mikołaja Sienickiego (1 mln zł w latach 2019-2021 r.), możemy zakładać, że dziś powinna to być prężnie działająca organizacja, która planuje kolejne projekty. 

Jak jest w praktyce? Do połowy 2021 r. Instytut Sienickiego prowadził pewne działania, o czym można przekonać się, zaglądając na jego profil na facebooku, który dziś ma ponad 700 obserwujących. Do lipca 2021 r. Instytut zamieszczał po kilka postów dziennie. W sierpniu 2021 r. pojawiły się jeszcze 2 posty i od tego czasu na profilu Instytutu zakończyły się wszelkie aktywności. 

Jeszcze gorzej wygląda dostępność jego strony internetowej. W pierwszej połowie września 2022 r. strona nie działała, a kilka tygodni później pod adresem www.instytut-sienickiego.pl była już podlinkowana strona o audiobookach, co oznacza, że domena służy już do innych celów. 

Największą aktywność profil prowadził w czerwcu (53 posty) i lipcu (48 postów) 2021 r., kiedy to publikowano na nim odnośniki do artykułów i raportów zamieszczonych na niedziałającej już stronie. 

Na kanale YouTube Instytutu znajduje się dziś 48 filmików, w tym 42 przygotowane ze środków PROO. Filmy mają średnio kilka odsłon i trwają od dwóch do czterech minut. Najpopularniejszy filmik ma 68 odsłon. Łącznie kanał Instytutu na platformie YouTube miał 645 odsłon. 

Na podany w KRS adres mailowy IS nie można wysłać wiadomości. „Nie znaleziono adresu” – informuje serwer. Wiadomości wysyłane przez profil na FB są odczytywane, ale pozostają bez odpowiedzi. Również jeśli są prośbami o udostępnienie sprawozdań w trybie informacji publicznej. 

Organizacja, którą przez cztery lata kierował Bohdan Prytkiel, powołany następnie na urząd Rzecznika Finansowego, dostała w sumie milion złotych na rozwój w latach 2019-2021. Dotacja została przyznana m.in. w oparciu o ocenę trwałości rezultatów działania. Po roku od zakończenia projektu nie znajdziemy jego żadnych trwałych efektów, nie licząc kilku filmików na Youtubie oraz kilkuset postów na Facebooku. Organizacja nie funkcjonuje i, przypomnijmy, nie może podejmować czynności prawnych, ponieważ jej aktualny zarząd nie ma takich kompetencji, a w przestrzeni wirtualnej nie można znaleźć na jej temat żadnych informacji. 

Czyżby NIW zauważył problem?

Kilka tygodni temu zapytałam jedną z niezależnych ekspertek oceniających wnioski w programach PROO o opinię na temat rezultatów działań Instytutu im. Mikołaja Sienickiego. „Po zakończeniu realizacji projektu nie mamy żadnego przekonania, że działania misyjne organizacji były realizowane lepiej, bardziej efektywnie czy na szerszą skalę. Organizacji nie ma, przejadła nasze pieniądze i zniknęła z horyzontu” – powiedziała anonimowo.

W tym roku w ogłoszonym właśnie regulaminie konkursów PROO Narodowy Instytut Wolności wprowadził zapis: „Rok po zakończeniu realizacji zadania Beneficjent składa do NIW-CRSO raport z trwałości rezultatów zadania. Raport obejmuje informacje dotyczące trwałości rezultatów zadania po jego zakończeniu, w tym utrzymania poziomu osiągnięcia założonych wskaźników rezultatu”. Czy można liczyć na to, że wobec instytucji, które nie utrzymały jakiejkolwiek trwałości działań, będą wyciągane konsekwencje? Niestety, myli się ten, kto liczy, że tak będzie. „Zmniejszenie osiągniętego poziomu wskaźników rezultatów rok po zakończeniu realizacji zadania (…) nie stanowi powodu do zwrotu rozliczonej dotacji” – wyjaśnia bowiem regulamin.

Radni Prawa i Sprawiedliwości i Fundacja Instytut Spraw Konstytucyjnych

Fundacja Instytut Spraw Konstytucyjnych została zarejestrowana w 15 grudnia 2020 r. Trzy miesiące później, w marcu 2021 r. NIW ogłosił konkurs w ramach PROO4 na wsparcie inicjatyw służących rozwojowi instytucjonalnemu think tanków – organizacji obywatelskich o profilu analityczno-badawczym. Od organizacji biorących udział w naborze oczekiwano „wiedzy i doświadczenia w odniesieniu do aspektów merytorycznych prowadzonej działalności – w tym w przeprowadzaniu analiz i raportów w ciągu ostatnich 2 lat oraz wpływu dotychczasowej działalności prowadzonej przez Wnioskodawcę na procesy decyzyjne w sferze publicznej”. Tymczasem FISK, która istniała wtedy od trzech miesięcy, złożyła wniosek w konkursie i w maju – pięć miesięcy po swojej rejestracji – otrzymała dotację. 

Na stronie internetowej FISK w zakładce „projekty” widniała wtedy informacja: „niebawem będziemy mogli poinformować Państwa o pierwszych działaniach Instytutu”, a w aktualnościach był jeden post z 15 marca 2021 r., informujący, że fundacja ma ambitne plany. Prezesem FISK był wtedy Patryk Palczewski – radny PiS w warszawskim Śródmieściu, a członkiem zarządu – radny PiS z Ursynowa – Mateusz Rojewski. Od listopada 2022 r. prezesem jest Rojewski, a członkiem zarządu – Karol Gałkowski. 

FISK otrzymała dotację na 2 lata – 110.314,69 zł na rok w 2021 i 121.531,38 zł na rok 2022 – na ,„Rozwój działalności analitycznej Instytutu Spraw Konstytucyjnych”. 

Profil Instytutu Spraw Konstytucyjnych na Facebooku ma dziś 1700 obserwujących, ale jeszcze we wrześniu było to zaledwie 170 osób. 

Ten przyrost jest zaskakujący, szczególnie gdy zbadamy aktywność profilu. W 2021 r. wszystkie posty opublikowano w ostatnich dniach grudnia – tak jakby organizacja chciała wyrobić wskaźnik w projekcie, wrzucając masowo grafiki z tekstami, w tym o zasadności kary śmierci. Przez niemal cały 2022 r. jedyne posty pojawiły się w połowie września (to 7 infografik z tekstami dotyczących sprawy Dobbs v. Jackson Women's Health Organization, w której Sąd Najwyższy w USA uchylił orzeczenie z lat 70. XX wieku gwarantujące prawo do przerywania ciąży na poziomie federalnym) oraz 47 postów opublikowanych od 12 grudnia do końca roku. Po 31 grudnia 2022 brak już aktywności na facebooku.   

Dziś na stronie internetowej www.isk.org.pl w zakładce „publikacje” znajdziemy 27 tekstów, które można znaleźć w biblioteczce. Jest tam m.in. raport „Ochrona tajemnicy spowiedzi w regulacjach prawnych amerykańskich stanów oraz Dystryktu Kolumbii – analiza prawno-porównawcza” napisany przez Michała Szymańskiego, kandydata PiS na radnego Śródmieścia i eksperta w NIW, na całe 7 stron, bo reszta referatu to okładki, bibliografia i streszczenie. 

W zakładce „Raporty, Analizy, Ekspertyzy, Opinie” zostało zamieszczonych 6 tekstów. Zakładka z projektami aktów normatywnych jest pusta. Na podstronie z aktualnościami znajdziemy 16 wpisów opublikowanych w dniach 27-29 grudnia 2021 r.  oraz 17 wpisów zamieszczonych pomiędzy 13 a 31 grudnia 2022. Pod względem zawartości jest to dokładne powtórzenie treści dostępnych w zakładce „publikacje”. 

Adres mailowy podany na stronie internetowej nie działa – od sierpnia 2022 do stycznia 2023 r. serwer odbija wiadomości informując, że “nie znaleziono adresu odbiorcy (instytut@isk.org.pl) lub odbiorca nie może odebrać wiadomości”. 

Dotacja, którą otrzymał ISK, była przeznaczona wyłącznie dla think tanków, które w ramach działalności statutowej opracowują badania, analizy i opinie związane ze sprawami krajowymi lub międzynarodowymi w celu merytorycznego wspierania procesów podejmowania strategicznych decyzji lub przyjmowania rozwiązań i regulacji. We wniosku o grant ISK musiało wykazać się zasięgiem i znaczeniem wpływu planowanych działań na interesariuszy i otoczenie czy jakością środków mających na celu upowszechnianie rezultatów. ISK otrzymało wtedy 100 pkt na 100 pkt możliwych. 

Dziś Trudno oszacować, na ile opracowania ISK, które NIW dofinansował kwotą ponad 230 tys. zł, wsparły merytorycznie stanowienie lokalnego czy państwowego prawa. Po dwóch latach realizacji projektu udział Instytutu Spraw Konstytucyjnych w debacie publicznej jest znikomy. Ogranicza się de facto do kilkudziesięciu udostępnień ich postów na Facebooku. Nawet aktualny prezes – Mateusz Rojewski nie dzieli się w mediach społecznościowych opracowaniami tworzonymi na zlecenie ISK. W internecie nie znajdziemy też wywiadów czy opracowań bazujących na dorobku ISK. ISK chce jednak poszerzać swoje działania i w naborze w konkursach PROO na 2023 r. złożyło do NIW trzy wnioski na łączną kwotę 1 094 000 zł. 

Anna Czyżewska jest prezeską Federacji Mazowia

Analiza powstała dzięki wsparciu National Endowment for Democracy.