Stanowienie prawa kojarzy się z głosowaniami posłów na sali plenarnej. Jednak to w komisjach sejmowych toczy się merytoryczna praca nad projektami ustaw.
Komisje to, obok Marszałka Sejmu, Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów, jeden z organów Sejmu [1]. Ich istnienie jest zagwarantowane konstytucyjnie [2]. Obowiązkowe są tylko komisje stałe, komisje nadzwyczajne powołuje się w wyjątkowych sytuacjach, np. do rozpatrzenia projektów: zmian Konstytucji [3], kodeksów (np. pracy, karnego czy cywilnego) i ich nowelizacji oraz ustaw je wprowadzających [4].
Istnieją także komisje śledcze, które służą zbadaniu „określonej sprawy” [5]. Pod tym pojęciem kryją się najczęściej poważne nieprawidłowości związane z funkcjonowaniem organów władzy publicznej, które wymagają analizy i wyjaśnienia.
Pierwsza komisja śledcza została powołana w 2003 r. do zbadania zarzutów korupcyjnych w trakcie nowelizacji ustawu o radiofonii i telewizji (tzw. afera Rywina). W latach 2003-2020 zostało powołanych 10 komisji śledczych. Ze względu na swój specyficzny charakter komisje te działają na podstawie odrębnej ustawy. Dla porównania – podstawą prawną funkcjonowania komisji stałych i nadzwyczajnych jest Regulamin Sejmu.
Komisje stałe są filarem Sejmu. Meritum ich działalności sprowadza się do “rozpatrywania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu oraz wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, Marszałka Sejmu lub Prezydium Sejmu” [6]. Posłowie pracują w nich nad projektami ustaw, uchwał bądź innych dokumentów (np. informacji o działalności różnych państwowych organów i służb), które do nich trafiają. Na posiedzeniach komisji przeprowadza się pierwsze czytanie projektów ustaw.
Komisje stałe nie pracują nad projektami ustaw dotyczących m.in. zmiany konstytucji, budżetu i podatków, kodeksów, wyboru władz państwowych i organów samorządu terytorialnego.
Pierwsze czytanie projektu ustawy rozpoczyna proces merytorycznej dyskusji nad danym projektem. Ponieważ w skład każdej komisji wchodzą przedstawiciele różnych klubów i kół poselskich, pierwsze czytanie to także początek ucierania się stanowisk i prezentowania różnych punktów widzenia. Efektem prac komisji jest stworzenie rekomendacji dotyczących dalszego losu projektu. Komisja może wnioskować za jego przyjęciem, odrzuceniem lub za wprowadzeniem poprawek. Stanowisko komisji jest referowane następnie na posiedzeniu Sejmu przez posła sprawozdawcę.
W zależności od tego, co wydarzy się na posiedzeniu Sejmu w trakcie drugiego czytania – –projekt może zostać jeszcze raz skierowany do pracy w komisji bądź w komisjach lub przejść do trzeciego czytania.
Komisje są ściśle wyspecjalizowane, a każda z nich zajmuje się określonym obszarem tematycznym [7]. Podział na tematy służy lepszej organizacji pracy – do komisji zajmującej się, powiedzmy, sprawami zdrowia trafią projekty aktów prawnych z tego obszaru. Zdarza się, że projekt ustawy wykracza poza specjalizację jednej komisji, wówczas prace nad takim projektem przebiegają w kilku komisjach. W ramach komisji może dojść do jeszcze większej specjalizacji. Wtedy komisja powołuje podkomisję, która zajmuje się szczegółowym rozpatrzeniem danego projektu.
W Sejmie obecnej, IX kadencji jest 29 komisji stałych i jedna komisja nadzwyczajna (która zajmuje się projektami zmian w kodeksach). Najwięcej członków liczy komisja finansów publicznych (57 osób), najbardziej kameralna jest komisja etyki poselskiej (4 osoby).
Przewodniczącego/przewodniczącą komisji, podobnie jak ich zastępców i zastępczynie, wybiera się zawsze na pierwszym posiedzeniu komisji w głosowaniu jawnym, zwykłą większością głosów. Z formalnego punktu widzenia polityk, który chce kierować pracami komisji, musi uzyskać odpowiednie poparcie. W praktyce decyzja o tym, z którego ugrupowania będzie wywodzić się przewodniczący komisji ma charakter polityczny i zależy od ustaleń między klubami parlamentarnymi.
W Regulaminie Sejmu przyjęto, że poseł może zasiadać w maksymalnie dwóch komisjach stałych. Członkostwo w trzech wymaga zgody Prezydium Sejmu. Ostateczny skład komisji sejmowych jest wypadkową wielu czynników: politycznych (rozkład sił politycznych w Sejmie), formalnych (limit dwóch komisji na posła) i merytorycznych: kompetencji, doświadczenia i znajomość danej tematyki przez polityka zgłaszającego akces do konkretnej komisji. Nie ma jednak przeszkód, aby poseł który nie jest członkiem komisji, brał udział w jej posiedzeniach (z wyjątkiem posiedzeń Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej i komisji śledczych).Taki parlamentarzysta ma prawo głosu, może też składać wnioski, jednak nie może uczestniczyć w głosowaniu.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.: https://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/kon1.htm, dostęp z dnia: 27.01.2020
Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej: http://www.sejm.gov.pl/prawo/regulamin/regsejm.htm#art18, dostęp z dnia 27.01.2020
Oficjalna strona Sejmu RP: http://opis.sejm.gov.pl/pl/procesustawodawczy.php, dostęp z dnia 27.01.2020
[1] Art. 9 Uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.
[2] Art. 110 ust. 3: „Sejm powołuje komisje stałe oraz może powoływać komisje nadzwyczajne”.
[3] Art. 86b ust. 1 Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.
[4] Art. 90 ust. 1 Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.
[5] Art. 111 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
[6] Art. 17 Uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskie
[7] Przedmiotowy zakres działania komisji reguluje załącznik do Regulaminu Sejmu.