Zaśmiecony las, puszki wokół akwenu wodnego czy odpady pozostałe po remoncie na skwerku w centrum? Tak niekiedy wygląda codzienność niejednej polskiej gminy. Ale to właśnie samorząd odpowiada za utrzymanie porządku i czystości na swoim terenie.
Nawet jeśli dana działka nie należy do gminy, to właśnie ona musi znaleźć, a następnie przypilnować właściciela, by uprzątnął śmieci. Także to, czy zniknie dzikie wysypisko pod lasem, jak często będą odbierane śmieci oraz jaka część z nich zostanie wykorzystana ponownie, zależy od decyzji radnych.
Gmina powinna dbać o czystość ulic i placów, a także odśnieżać je, usuwać błoto i lód. W przypadku chodników, które przylegają do prywatnych posesji, to obowiązek ich właścicieli. Gmina odpowiada za utrzymanie zieleni – skwerów, parków i trawników przy drodze. Decyduje też, gdzie powstaną nowe tereny zielone oraz jakimi roślinami zostaną obsadzone. To szczególnie ważne wobec zmieniającego się klimatu, by gminy wybierały rośliny, które przetrwają zmienną aurę.
Gmina utrzymuje spalarnie, sortownie, składowiska, kompostownie oraz inne instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów (może to robić razem z innymi gminami lub przedsiębiorcami). Ma też obowiązek informować, jaka część śmieci jest poddawana recyklingowi, uczyć mieszkańców, jak segregować odpady, stawiać pojemniki do segregacji oraz tworzyć punkty zbiórki śmieci.
Gmina odpowiada też za utrzymanie kanalizacji oraz usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych. Koszty przyłączania się do sieci lub budowy szamba – jeśli podłączenie do sieci jest niemożliwe – ponoszą właściciele nieruchomości.
Mieszkańcy mogą zgłosić do urzędu gminy nielegalne wysypisko śmieci – np. w lesie lub na sąsiedniej działce. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta ma obowiązek je zlikwidować, jeśli znajduje się na terenie należącym do gminy. Może też nakazać usunięcie wysypiska właścicielowi działki. Jeśli ten nie zdecyduje się na uprzątnięcie terenu, sprawą zajmuje się sąd.