Emocje wokół edukacji zdrowotnej. Czego dokładnie będą uczyć się dzieci?

W roku szkolnym 2025/2026 edukacja zdrowotna jest przedmiotem nieobowiązkowym. Zajęcia nie podlegają ocenie, a (nie)uczestniczenie w nich nie ma wpływu na ukończenie szkoły. Aby „wypisać” się z edukacji zdrowotnej, rodzice uczniów (lub pełnoletni uczniowie samodzielnie) muszą do 25 września zgłosić dyrektorowi szkoły rezygnację z udziału w zajęciach. 

Wcześniej dyrektorzy szkół mają obowiązek zorganizowania spotkania informacyjnego dla rodziców oraz pełnoletnich uczniów, aby przedstawić m.in. cele i treści programu nauczania nowego przedmiotu.

Edukacja zdrowotna będzie prowadzona w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych (liceum, technikum i szkole branżowej I stopnia):

• w szkołach podstawowych 1 godzina tygodniowo w klasach IV-VIII (w klasie VIII tylko pierwszy semestr),
• w szkołach ponadpodstawowych 1 godzina tygodniowo przez 2 lata w klasach I-III (do wyboru – np. w klasie I i II).

Prace nad przedmiotem „edukacja zdrowotna" rozpoczęły się w półtora roku temu. 12 kwietnia 2024 r. ministra edukacji Barbara Nowacka (KO), ministra zdrowia Izabela Leszczyna (KO) oraz minister sportu i turystyki Sławomir Nitras (KO) ogłosili inaugurację prac w czasie wspólnej konferencji prasowej. 

Pierwotnie zakładano, że będzie to przedmiot obowiązkowy, zwolenniczką takiego rozwiązania jest chociażby sama ministra edukacji. Na początku 2025 r. pojawił się jednak zgrzyt w koalicji rządzącej – wicepremier i minister obrony narodowej Władysław Kosiniak-Kamysz (PSL) oznajmił w trakcie konferencji prasowej, że edukacja zdrowotna nie będzie obowiązkowa. Również Rafał Trzaskowski, jako kandydat na prezydenta z ramienia KO, uznał, że o uczestnictwie dzieci w lekcjach o zdrowiu powinni decydować rodzice.

Władysław Kosiniak-Kamysz:

Edukacja młodzieży na temat zdrowia jest potrzebna. Ale nie może ona być podlana żadnym sosem ideologicznym. To ma być przekazana realna i rzetelna wiedza, a nie jakiekolwiek ideologie, ani prawicowe, ani lewicowe. Jeżeli coś będzie dobrowolne, a tutaj następuje zmiana, że ten przedmiot będzie dobrowolny, to druga przesłanka, która ważna jest dla PSL-u, konstytucyjna, że to rodzice decydują o wychowaniu swoich dzieci, będzie spełniona.

konferencja prasowa w Szczecinie, 12.01.2025

Rafał Trzaskowski:

Uważam, że oczywiście taka edukacja zdrowotna jest potrzebna, ale powinna być dobrowolna, tutaj zdanie powinno być pozostawione rodzicom. Tak będzie, myślę, lepiej dla nas wszystkich.

konferencja prasowa w Warszawie, 13.01.2025

Wkrótce potem ministra Barbara Nowacka ogłosiła, że w roku szkolnym 2025/2026 edukacja zdrowotna będzie przedmiotem nieobowiązkowym. Podkreślała przy tym, że decyzja została podjęta po rozmowach z nauczycielami, a nie w wyniku protestów innych polityków. 

Organizacje działające na rzecz edukacji zwracały jednak uwagę, że główny postulat był inny: edukacja zdrowotna mogłaby wejść do szkół jako obowiązkowa, ale od roku 2026/2027, tak aby była spójna z nowymi podstawami programowymi w ramach całościowej reformy edukacji oraz by dać czas na odpowiednie przygotowanie nauczycieli. O to samo apelowała m.in. Rzeczniczka Praw Dziecka i Związek Nauczycielstwa Polskiego.

Barbara Nowacka:

Widząc te napięcia, muszę ochronić szkołę przed awanturą polityczną. W 2025 r. edukacja zdrowotna będzie przedmiotem nieobowiązkowym. I po zakończeniu 2025 r. bardzo poważnie porozmawiamy z nauczycielami, jak ten program się sprawdza, będzie ewaluacja i ona nam da decyzję w jakim kierunku zmierzamy. Uważam, że [przeciwnicy obowiązkowej edukacji zdrowotnej] zrobili wielką szkodę dzieciom i młodzieży, protestując przeciwko rzeczom, których nie znali i nie rozumieli. Bo to oni działają dzisiaj na rzecz wystawiania dzieci na przemoc seksualną, na utratę zdrowia psychicznego, na niewiedzę i nieświadomość.

Poranna rozmowa RMF FM, 16.01.2025

Edukacja zdrowotna zastąpi wychowanie do życia w rodzinie, ale jej program będzie dużo szerszy niż program WDŻ. Ma prowadzić do budowania alfabetyzmu zdrowotnego (ang. health literacy), czyli wiedzy i umiejętności pozwalających na trafne rozpoznanie potrzeb zdrowotnych (własnych i otoczenia) oraz podejmowanie odpowiednich działań profilaktycznych czy naprawczych. 

W rozporządzeniu MEN podkreśla, że aby proces mógł być skuteczny i spełniał swoją prewencyjną funkcję, istotne jest, żeby odpowiednie dla danej grupy wiekowej treści pojawiały się przed wystąpieniem sytuacji, w której będą potrzebne. Uczeń powinien zdobyć odpowiednią wiedzę i umiejętności, zanim pojawi się potrzeba skorzystania z nich.

Program edukacji zdrowotnej obejmie między innymi tematy dotyczące zdrowego odżywiania i aktywności fizycznej, zdrowia psychicznego, higieny cyfrowej, ekologii, funkcjonowania w rodzinie i społeczeństwie, a także dojrzewania i zdrowia seksualnego. 

To te ostatnie zagadnienia szczególnie wywołały poruszenie opinii publicznej. Obecnie przede wszystkim prawicowi politycy, organizacje czy przedstawiciele Kościoła katolickiego apelują do rodziców o „wypisywanie” dzieci z nowego przedmiotu. 

Co znajduje się w podstawie programowej?

Podstawa programowa dla szkoły podstawowej (według działów) obejmuje przede wszystkim zagadnienia:

Wartości i postawy

• zdrowie w hierarchii wartości
• postawa troski i odpowiedzialności za własne zdrowie
• szacunek oraz empatia wobec siebie i innych
• godność człowieka jako fundamentalna wartość na wszystkich etapach życia, akceptacja drugiej osoby bez względu na indywidualne cechy, choroby, niepełnosprawności (klasy VII-VIII)
• postawa prospołeczna i zachowania prozdrowotne w kontekście zdrowia publicznego np. oddawanie krwi, szczepienia, badania profilaktyczne (klasy VII-VIII)

Zdrowie fizyczne

• zdrowie i zdrowy styl życia
• higiena
• nadwaga i otyłość
• badania profilaktyczne
• objawy, które mogą świadczyć o chorobie
• szczepienia
• przygotowanie do wizyty lekarskiej i rozmowa z lekarzem
• pierwsza pomoc
• choroby zakaźne, epidemie (klasy VII-VIII)
• mierniki zdrowia fizycznego np. tętno, ciśnienie (klasy VII-VIII)

Aktywność fizyczna

• korzyści zdrowotne wynikające z aktywności fizycznej
• skutki zdrowotne siedzącego trybu życia, aktywne przerwy, spontaniczna aktywność fizyczna
• ćwiczenia relaksacyjne i aktywność fizyczna dla obniżenia poziomu stresu
• prawidłowa postawa ciała
• jakość i higiena snu

Odżywianie 

• zasady zdrowego odżywiania i nawadniania
• planowanie i przygotowanie zdrowych posiłków i przekąsek
• odczytywanie etykiet produktów spożywczych, analiza składu i wartości odżywczych
• świeżość produktów spożywczych, przechowywanie żywności, zapobieganie wyrzucaniu jedzenia

Zdrowie psychiczne

• czynniki chroniące zdrowie psychiczne i zagrażające mu
• rozpoznawanie emocji, sposoby radzenia sobie z emocjami i stresem
• budowanie pozytywnej samooceny, wpływ internetu na obraz własnego ciała
• asertywność
• rozpoznanie zachowań przemocowych, w tym przemocy psychicznej i cyberprzemocy, sposoby reagowania na przemoc
• konsekwencje zdrowotne zachowań autoagresywnych
• rozpoznanie sytuacji wymagających reakcji dorosłych, miejsca uzyskania pomocy psychologicznej
• potrzeby osób z niepełnosprawnością i osób z zaburzeniami neurorozwojowymi
• potrzeby osób z zaburzeniami psychicznymi np. depresyjnymi, lękowymi, bulimią, anoreksją (klasy VII-VIII, jedno z wymagań fakultatywnych)

Zdrowie społeczne

• rozpoznanie różnych relacji (koleżeństwo, przyjaźń, zauroczenie, zakochanie, miłość) i niewłaściwych zachowań w relacjach
• funkcje i wartość rodziny w życiu człowieka, dbanie o więzi rodzinne
• prawa i obowiązki dziecka oraz rodziców
• zmiany, które mogą występować w rodzinach, w tym: pojawienie się rodzeństwa, adopcja, rodzicielstwo zastępcze, rozwód, choroba, śmierć; sposoby radzenia sobie w takich sytuacjach
• odróżnienie zakochania od miłości i od popędu seksualnego (klasy VII-VIII)
• dbanie o własne potrzeby i szanowanie potrzeb innych, rozpoznanie manipulacji (klasy VII-VIII)
• sposoby rozwiązywania problemów i konfliktów (klasy VII-VIII)

Dojrzewanie 

• fizyczne, psychiczne, emocjonalne oraz społeczne zmiany występujące w okresie dojrzewania
• zasady higieny osobistej związanej z dojrzewaniem np. higieny skóry twarzy, użycia produktów menstruacyjnych
• etapy cyklu miesiączkowego i jego wpływ na codzienne funkcjonowanie i samopoczucie
• wyzwania etapu dojrzewania oraz kolejnych etapów życia człowieka, w tym menopauzy, andropauzy, starości (klasy VII-VIII)
• rozwój płciowy, możliwe nieprawidłowości i urazy układu moczowo-płciowego (klasy VII-VIII)

Zdrowie seksualne

klasy IV-VI

• pojęcie zdrowia seksualnego i seksualności, ich rola w życiu człowieka
• budowa i funkcje narządów płciowych
• proces zapłodnienia, przebieg ciąży, poród i opieka nad noworodkiem
• autonomia cielesna, rozpoznanie zachowań przekraczających granice intymne, możliwości uzyskania pomocy w sytuacji zagrożenia
• stereotypy płciowe i ich wpływ na funkcjonowanie człowieka

klasy VII-VIII

• pojęcie popędu seksualnego, powody i konsekwencje podjęcia aktywności seksualnej
• pojęcie orientacji psychoseksualnej i tożsamości płciowej
• wyjaśnienie seksualizacji oraz presji związanej z podjęciem aktywności seksualnej, sposoby przeciwdziałania im i radzenia sobie z nimi
• kryteria świadomej zgody, elementy dojrzałego i odpowiedzialnego przygotowania się do inicjacji seksualnej, konsekwencje przedwczesnej inicjacji seksualnej
• metody antykoncepcji
• formy przemocy seksualnej, sposoby reagowania, miejsca, w których można uzyskać pomoc
• infekcje i choroby przenoszone drogą płciową (jedno z wymagań fakultatywnych)

Zdrowie środowiskowe 

• wpływ jakości środowiska naturalnego na zdrowie i warunki życia człowieka
• sprawdzanie zanieczyszczenia powietrza i stanu hałasu
• znaczenie kontaktu z naturą dla zdrowia, odpowiedzialność za zwierzęta domowe i dziką przyrodę
• działania na rzecz poprawy stanu środowiska naturalnego

Internet i profilaktyka uzależnień

• zasady higieny cyfrowej
• zagrożenia wynikające z niewłaściwego używania technologii informacyjno-komunikacyjnych, w tym cyberprzemoc, hejt, patostreaming, uzależnienia, niebezpieczne kontakty w sieci
• korzyści i zagrożenia związane ze sztuczną inteligencją oraz wirtualną rzeczywistością
• zagrożenia związane z zażywaniem substancji psychoaktywnych, w tym alkoholu, wyrobów tytoniowych, napojów energetyzujących
• sposoby reagowania i uzyskania pomocy specjalistycznej w sytuacjach występowania zagrożeń związanych z korzystaniem z Internetu i zażywaniem substancji psychoaktywnych

Szkoły ponadpodstawowe

W szkołach ponadpodstawowych powtarza się wiele zagadnień z wcześniejszych etapów nauki – są one rozszerzone i przedstawiane stosownie do wieku uczniów i uczennic. Nowe tematy, nieporuszane w szkole podstawowej to między innymi:

• profilaktyka kardiologiczna i onkologiczna,
• samobadanie piersi i jąder,
• dawstwo narządów, szpiku oraz krwiodawstwo,
• organizacyjne, psychospołeczne i zdrowotne aspekty dotyczące ciąży, macierzyństwa i ojcostwa,
• dbanie o relacje np. przyjacielską, romantyczną, małżeńską,
• dbanie o płodność i metody leczenia niepłodności,
• etyczne, prawne, zdrowotne i psychospołeczne uwarunkowania dotyczące przerywania ciąży,
• dezinformacja i ochrona prywatności w sieci.

Z pełną podstawą programową można zapoznać się na stronie Ministerstwa Edukacji Narodowej.