Jak posłowie chcą walczyć z korupcją?

Dane Special Eurobarometer 374 Wave EB76.1 – TNS opinion & social “Corruption”, wrzesień 2011

 

Kto jest odpowiedzialny za korupcję?

 

Najnowsze badania na temat korupcji opublikowane przez CBOS w 2012 roku pokazują, że aż 72% Polaków jest przekonanych, że wśród wysokich urzędników państwowych i polityków częste jest branie łapówek za załatwianie sprawy, w tym więcej, niż co czwarty respondent twierdził (28%), że ten proceder jest bardzo częsty. Podobnie często Polacy podejrzewali osoby pełniące wyżej wymienione wysokie funkcje w państwie o uleganie naciskom biznesu, grup zawodowych lub społecznych przy załatwianiu kontraktów, zamówień rządowych w zamian za korzyści osobiste (73% i bardzo często 26%). Co więcej, Polacy nisko oceniają uczciwość polityków podejrzewając ich o wykorzystywanie pieniędzy publicznych na rzecz swoich partii (71% i bardzo często 27%). 

 

 

Źródło: CBOS Komunikat z badań opinii publicznej BS/124/2012 „Polacy o nepotyzmie w życiu publicznym”, Wrzesień 2012

 

Wynik badania CBOS świadczy o bardzo dużym braku zaufania do elit, które w powszechnym przekonaniu postępują wbrew interesom, lub z pominięciem interesów obywateli. Można przypuszczać, że korupcja o której mówią respondenci jest związana z nagłośnionymi aferami medialnymi na wysokich szczeblach władzy, a nie osobistym doświadczeniem sytuacji korupcyjnych.

 

Według Polaków korupcję przyciągają przede wszystkim publiczne pieniądze, politycy i bliskie powiązania polityki z biznesem. Wyniki badań CBOS potwierdzają intuicje zawarte w badaniu EuroBarometru w którym najwięcej, bo 40% badanych Polaków wiąże przestępstwa korupcyjne z nietransparentnym wydatkowaniem publicznych pieniędzy. Oprócz tego najczęściej wskazywane jako korupcjogenne były powiązania między biznesem i polityką (31%) oraz bezczynność parlamentu, który niewystarczająco dużo robi, aby walczyć z korupcją (30%). Dodatkowo około 15% badanych uważało, że prawo, kiedy już ustalone, nie jest realizowane. Zdaniem respondentów nie ma realnej kary w przypadku łapówkarstwa, problemem jest też brak jasnych wyroków sądowych i mocnych zarzutów prokuratorskich (25%). Część badanych przyczyn korupcji upatruje też w powszechnej akceptacji tego zjawiska (24%) oraz biedzie (21%).

 

 

Dane Special Eurobarometer 374 Wave EB76.1 – TNS opinion & social “Corruption”, wrzesień 2011

 

Jak walczyć z korupcją?

 

Choć Polacy nie ufają politykom, to właśnie na szeroko pojęte instytucje państwa nakładamy obowiązek walki z korupcją. Co prawda respondenci z Polski najmniej chętnie w całej Unii Europejskiej wymieniali rząd (44%, gdy średnia w UE to 63%), to i tak pośród instytucji centralnych ten ośrodek władzy był jedną z instytucji, w których najczęściej pokładano nadzieje na walkę z korupcją. Polacy najniżej w całej wspólnocie oceniają również możliwości walki z korupcją instytucji Unijnych (7%, średnia w UE 24%) i korporacji (4%, średnia w UE 20%).

 

Polacy zakłądają, że za walkę z korupcją powinny odpowidac sądy (54%, średnia w UE 59%) i Policja (43%, średnia w UE 46%), oraz obywatele jako tacy (42%, średnia w UE 43%). Mimo popularności twierdzenia, że obywatele sami indywidualnie są odpowiedzialni za walkę z korupcją niewielu respondentów zakładało, że powinny tym się zając organizacje pozarządowe (8% w całej UE 12%). Ostatni wskaźnik powinien zachęcać trzeci sektor do podjęcia działań mających na celu zbudowanie zaufania do swoich działań społecznych.

 

 

Dane Special Eurobarometer 374 Wave EB76.1 – TNS opinion & social “Corruption”, wrzesień 2011

 

Rola CBA w walce z korupcją

 

Przekaz medialny na temat CBA, budowany w duzej mierze przez wystąpienia posłów buduje wrażenie, że działania antykorupcyjne w Polsce skupiają się na rozbudowywaniu służb specjalnych, zwiększaniu kontroli nad urzędnikami i rozwiązaniach siłowych. Jednakże z  badania opinii posłów przeprowadzonego przez portal MamPrawoWiedziec.pl na początku obecnej kadencji wynika co innego. Parlamentarzyści, którzy odpowiedzieli na pytania w naszym kwestionariuszu opowiadali się przede wszystkim za działaniami profilaktycznymi i zapewnieniem jawności na każdym etapie przetargu. Zwiększanie nakładów finansowych dla służb specjalnych cieszyło się najmniejszą popularnością (5,1%). Połowa badanych posłów (49%) opowiedziała się za poparciem miękkich metod walki z korupcją, tworzeniem długofalowej strategii antykorupcyjnej oraz prowadzeniem programów edukacyjnych (42%). Działaniem zwiększającym transparentność miałoby być także wprowadzenie jawności na każdym etapie przetargu (45%).

 

 

Dane MamPrawoWiedziec.pl VIII 2011 – III 2012.

 

Propozycje poselskie metod walki z korupcją zgadzają się z rekomendacjami Fundacji Batorego z 2011 roku („Polityka antykorupcyjna. Ocena skuteczności polityki antykorupcyjnej polskich rządów prowadzonej w latach 2001-2011”). Zdaniem ekspertów Fundacji, korupcję skuteczniej niż mechanicznym podwyższaniem sankcji karnych można zwalczać programami prewencyjnymi i informacyjnymi. Takie działania podnoszą też poczucie bezpieczeństwa w społeczeństwie.

 

Warto zaznaczyć, że CBA choć jest znane głównie z wyników swojej działalności operacyjnej realizuje również działania edukacyjne, które mieszczą się na liście najczęściej popieranych przez posłów sposobach walki z korupcją. Portal MamPrawoWiedziec.pl przeanalizował także statystki dotyczące skuteczności pracy Centralnego Biura Śledczego.

 

Skuteczność CBA na tle innych służb

 

Odpowiedzią na problem łapówkarstwa w Polsce miało być zorganizowane w połowie 2006 roku Centralne Biuro Śledcze. Dane publikowane przez Biuro pokazują rzeczywisty wzrost wykrywalności przestępstw korupcyjnych od czasu kiedy zostało powołane począwszy od 2007 roku.

 

 

Dane z raportu CBA Mapa Korupcji Stan przestępczości korupcyjnej w Polsce w 2011 roku. za Krajowym Centrum Informacji Kryminalnych

 

Według statystyk, procent spraw wykrytych przez CBA jest bardzo niski. Dane z raportu CBA „Mapa Korupcji Stan przestępczości korupcyjnej w Polsce w 2011 roku” pokazują, że CBA w 2011 roku zarejestrowało zaledwie 314 spraw, co stanowiło 3,24% wszystkich rejestrowanych przestępstw korupcyjnych. Najwięcej, bo prawie 85% spraw przypadało Policji i prokuraturze ponad 12%.

 

 

 

Dane z raportu CBA Mapa Korupcji Stan przestępczości korupcyjnej w Polsce w 2011 roku. za Krajowym Centrum Informacji Kryminalnych

 

Nawet jeśli przyjmiemy, że CBA jako specjalistyczna służba zajmuje się tylko niektórymi sprawami korupcyjnymi, na przykład kontrolując procedury prywatyzacyjne, czy proces przydzielania koncesji, to widać, że wbrew powszechnej opinii to nie na tej instytucji ciąży główna odpowiedzialność za walkę z tym procederem. W grudniu 2012 roku szef CBA Paweł Wojtunik w wywiadzie dla PAPu, sam przyznał, że Biuro samo nie jest w stanie skutecznie walczyć z korupcją i potrzebuje wsparcia innych podmiotów. Wojtunik dodał że „Ponad 800 osób, które są dzisiaj w CBA, to jest naprawdę minimum. Mamy dzisiaj deficyt funkcjonariuszy i pracowników” (Gazeta.pl Białystok, za PAP, 09.12.13). Pogląd, że CBA jest instytucją skuteczną, ale niewielką potwierdza, opinia zawarta we wcześniej wspomnianym raporcie Fundacji Batorego, w którym czytamy, że porównanie nakładów na funkcjonowanie CBA i policji dowodzi, że koszty działalności tej pierwszej instytucji są w porównaniu do efektów nader wysokie.

 

Wnioski

 

Panuje powszechne przekonanie, że korupcja istnieje, ale nieproporcjonalnie mało Polaków deklaruje, że zostało nią dotkniętych osobiście. Gdy pytamy ogólnie, czy korupcja jest nieodłącznym elementem życia społecznego, przytłaczająca większość niezależnie od kraju Unii Europejskiej odpowiada twierdząco. Jednak gdy sięgniemy do indywidualnego doświadczenia rozmówców i zapytamy czy korupcja ma wpływ na twoje codzienne życie i czy spotkałeś się z nią osobiście procent odpowiedzi pozytywnych znacząco spada.

 

Większość Polaków upatruje źródeł korupcji w wysokich kręgach władzy i na styku państwa i biznesu. Polacy są przekonani o tym, że elity w wyniku korupcji działają wbrew interesom obywateli, lub z pominięciem ich interesu.

 

Pytani o skuteczne metody walki z korupcją respondenci wymieniają system sądownictwa, policję, oraz rząd. Jednocześnie przyczyn rozwoju korupcji upatrują w nieskuteczności działań polityków. Odpowiedzialnymi za walkę z korupcją są zdaniem Polaków również sami obywatele. Badania nie pokazują jednak w jakiej formie mieliby walczyć z korupcją.

 

Patrząc na wystąpienia medialne możemy odnieść wrażenie, że politycy opowiadają się za walką z korupcją metodami siłowymi. Jednak posłowie pytani przez portal MamPrawoWiedziec.pl wskazywali przede wszystkim na konieczność zmian legislacyjnych, takich jak zwiększenie przejrzystości w procesie przetargowym czy wsparcie miękich metod takich jak np. kampanie antykorupcyjne. Kierunek wskazywany przez posłów w kwestionariuszach zgadza się z rekomendacjami organizacji pozarządowych zajmujących się walką z korupcją.

 

Polska nie ma opisanej strategii antykorupcyjnej. Raport Fundacji Batorego analizował politykę antykorupcyjną poszczególnych rządów od 2001 do 2011 roku dowodząc, że jak dotąd nie udało się wypracować długofalowej polityki antykorupcyjnej, a poszczególne gabinety przechodziły w swoich strategiach korupcyjnych od barier i procedur prawnych (SLD-PSL), przez metody represyjne (PiS), po nacisk na kontrolę państwową (PO-PSL). Autorzy raportu rekomendowali powstanie długofalowych programów antykorupcyjnych.

 

W strategii rządowej Polska 2030, w której powinny znaleźć się szczegóły wdrażania tzw. III etapu strategii antykorupcyjnej słowo korupcja pada raz, w kontekście sprawnego i przejrzystego państwa. Na nowej stronie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, gdzie rząd publikuje dane dotyczące swoich planów i sukcesów walka z korupcją nie jest w żaden sposób opisana.

 

 

Źródła danych:

 

Sięgając do różnych źródeł staraliśmy się korzystać z danych publikowanych w roku 2011 i 2012. Sondaże były wykonywane według różnych metodologii. Pełny opis metodologii dostępny w raportach źródłowych pod adresami: