Po dwóch latach negocjacji Unia Europejska przyjęła Nature Restoration Law. Jest to pierwsze prawo obejmujące całą UE, które ma na celu odtworzenie przyrody, a nie tylko jej ochronę. Rezultat jest jednak słodko-gorzki – mimo przełomowego charakteru rozporządzenia, jego treść została znacznie okrojona w procesie negocjacji.
Zdaniem naukowców ponad 80 proc. siedlisk przyrodniczych w Unii Europejskiej jest w złym stanie. Postępująca utrata bioróżnorodności stwarza kolejne zagrożenia, związane przede wszystkim z utratą usług ekosystemowych, czyli „usług” zapewnianych ludziom przez środowisko naturalne. Mowa tu chociażby o regulacji jakości powietrza i obiegu wody, ale też sprawach tak przyziemnych jak ograniczanie liczebności komarów. Utrata bioróżnorodności wiąże się z wysokimi kosztami, również finansowymi. Degradacja środowiska dodatkowo wzmacnia negatywne skutki zmian klimatu, takie jak zwiększone ryzyko występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych, w tym susz i powodzi. Stąd też odbudowa zasobów przyrodniczych jest kluczowa w walce z globalnym ociepleniem.
Nature Restoration Law (NRL) jest bezpośrednią odpowiedzią na postępującą degradację przyrody. Rozporządzenie zakłada odbudowę przynajmniej 20 proc. ekosystemów – zarówno lądowych, jak i morskich – do końca tej dekady. Odtworzenie wszystkich ekosystemów wymagających odbudowy ma nastąpić do 2050 r. Cele wprowadzone przez nowe prawo są wiążące dla państw członkowskich.
Liczebność motyli i wysoka różnorodność na gruntach rolnych
NRL wpisuje się w strategię na rzecz bioróżnorodności 2030, która stanowi jeden z filarów Europejskiego Zielonego Ładu. Rozporządzeniem zostały objęte ekosystemy rolne i miejskie, a także mokradła, łąki, lasy, rzeki i jeziora. Działania mają polegać m.in. na przywróceniu do krajobrazu wysokiej różnorodności biologicznej, zwiększeniu liczebności ptaków oraz nawadnianiu osuszonych torfowisk. Progres będzie mierzony trzema wskaźnikami dotyczącymi zwiększania:
Państwa członkowskie (PC) mają możliwość wybrania dwóch z nich, którymi będą się kierować. Z kolei sposób realizacji celów musi zostać zawarty w krajowych planach odbudowy przyrody, które będą przedstawiane Komisji Europejskiej. Szczególny nacisk kraje UE mają położyć na obszary Natura 2000, a także odbudować do 2030 r. przynajmniej 30 proc. ekosystemów znajdujących się w złym stanie. PC są też zobowiązane, by do końca dekady posadzić co najmniej trzy miliardy dodatkowych drzew oraz przywrócić co najmniej 25 000 km rzek o swobodnym biegu. Muszą również zapobiegać znacznemu pogarszaniu się stanu obszarów naturalnych i walczyć ze spadkiem populacji owadów zapylających.
Dwuletni trilog
Wniosek mający na celu przygotowanie rozporządzenia przez Parlament Europejski i Radę UE w sprawie odbudowy zasobów przyrodniczych został przedstawiony przez Komisję Europejską w czerwcu 2022 r. Wtedy też rozpoczęła się debata nad projektem. W myśl trilogu (metoda wypracowywania wspólnego stanowiska przez Komisję Europejską, Parlament Europejski i Radę UE) negocjacje miały miejsce równolegle na poziomie tych trzech kluczowych instytucji UE.
Parlament Europejski (PE) zajął ostateczne stanowisko wobec regulacji pod koniec lutego 2024 r., kiedy to eurodeputowani opowiedzieli się za wprowadzeniem NRL, jednak w okrojonej wersji. Głównym przeciwnikiem regulacji była Europejska Partia Ludowa (EPP), czyli największa grupa w PE. Motywowana ówczesnymi protestami rolników EPP doprowadziła do usunięcia najważniejszych zapisów odnośnie terenów rolnych. Przyjęta treść porzuciła zapis odnośnie przekształcenia 10 proc. ziemi rolnej tak, aby służyła bioróżnorodności. Budził on kontrowersje, jednak mimo powszechnego przekonania, że będzie to konieczny wymóg do spełnienia przez rolników, oryginalny tekst zaproponowany przez KE traktował wspomniane 10 proc. jedynie jako wskazówkę. Inne wcześniej obowiązkowe wytyczne dla rolników, np. odnośnie osuszania torfowisk, stały się dobrowolne. Zniknęły też wymagania związane z zazielenianiem terenów miejskich. Poza tym PE wprowadził wentyl bezpieczeństwa w postaci klauzuli awaryjnej, zgodnie z którą przepisy wprowadzone przez NRL mogą zostać zawieszone w wyjątkowych okolicznościach – jeśli zagrażałyby bezpieczeństwu żywnościowemu. Co najważniejsze, cała odpowiedzialność za poprawienie różnorodności biologicznej ekosystemów rolniczych spoczywa na barkach państw członkowskich, a nie rolników czy prywatnych właścicieli gruntów. PC są tym samym zobowiązane do stosowania zachęt, np. finansowych, by zmotywować prywatne podmioty do realizowania zawartych w NRL celów.
Rada podjęła swoją decyzję 17 czerwca, a więc już po wyborach do Parlamentu Europejskiego. Mimo złagodzenia zapisów w procesie negocjacji, stanowisko PC nie było pewne do ostatniego momentu. Za przyjęciem NRL opowiedziało się 20 państw, przeciwko – Polska, Węgry, Włochy, Holandia, Szwecja i Finlandia. Belgia wstrzymała się od głosu.
Opozycja sześciu państw nie była jednak spójna z poglądami ich obywateli. Badanie przeprowadzone w maju przez koalicję #RestoreNature, zrzeszającą proklimatyczne organizacje z całej UE, wskazuje, że poparcie dla NRL wynosiło w tych krajach średnio 75 proc. Podobne dane wynikają z badania zrealizowanego w maju na zamówienie ISP, według którego 3/4 Polek i Polaków uważa, że Polska powinna zagłosować za wprowadzeniem przepisów dot. odbudowy zasobów przyrodniczych.
Zaskoczeniem była zmiana stanowiska austriackiej ministry ds. środowiska, Leonore Gewessler, która wbrew poleceniu swojego rządu zagłosowała za przyjęciem regulacji. Podobną niespodzianką było poparcie regulacji przez Słowację, która głośno wyrażała swoje wątpliwości odnośnie proponowanych rozwiązań.
Tym samym NRL zostało przyjęte niewielką większością – „za” opowiedziały się państwa reprezentujące 66,07 proc. obywateli UE; do przyjęcia regulacji wymagane jest co najmniej 65 proc. Nature Restoration Law zostanie opublikowane w Dzienniku Urzędowym UE. Kolejnym krokiem jest przygotowanie przez państwa członkowskie wspomnianych planów odbudowy, na bazie których będą realizowały cele związane z odtworzeniem przyrody. Najbliższy plan obejmie okres od dwóch lat po wejściu prawa w życie do 2032 r.