Kiedy odbędą się wybory? Jak głosować za granicą? Czy mogę głosować poza miejscem zamieszkania? Ilu europosłów zostanie wybranych w moim okręgu? Najważniejsze pytania i odpowiedzi dotyczące wyborów europejskich 2024 w jednym miejscu.
Wybory do Parlamentu Europejskiego odbędą się między 6 a 9 czerwca, w zależności od przepisów w poszczególnych państwach członkowskich UE. W Polsce wybory do Parlamentu Europejskiego odbędą się niedzielę 9 czerwca 2024 r.
Termin wyborów europejskich ustalany jest na mocy prawa UE. W maju 2023 r. Rada Unii Europejskiej potwierdziła, że wybory odbędą się w terminie od 6 do 9 czerwca 2024 r. Państwa członkowskie zgodnie z krajowymi przepisami ustalają dokładny termin głosowania na swoim terytorium. W Polsce to zadanie należy do prezydenta, który w drodze postanowienia zarządza (nie później niż 90 dni przed dniem głosowania) wybory do PE na dzień wolny od pracy w okresie ustalonym przez przepisy unijne.
Kadencja Parlamentu Europejskiego trwa 5 lat i rozpoczyna się od pierwszego posiedzenia parlamentu po wyborach.
Organizacją wyborów do PE w Polsce zgodnie z art. 339 Kodeksu wyborczego zajmuje się Państwowa Komisja Wyborcza, okręgowe komisje wyborcze, rejonowe komisje wyborcze i obwodowe komisje wyborcze.
W wyborach europejskich wybieramy krajowych przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego. W PE zasiada obecnie 705 członków wybranych z 27 krajów, w tym 52 polskich europosłów. W najbliższych wyborach liczba członków PE zwiększy się do 720 osób. Polacy wybiorą o jednego posła więcej, czyli 53 osoby.
W wyborach do PE Polska podzielona jest na 13 okręgów wyborczych. Zgodnie z Kodeksem wyborczym (art. 340) w przypadku wyborów do PE okręg wyborczy obejmuje obszar jednego lub więcej województw albo część województwa. Granice okręgu nie mogą przecinać granic powiatów i miast na prawach powiatu.
Liczba mandatów przypadających na poszczególne okręgi nie jest stała.
Mandaty będą dzielone wyłącznie między komitety, które zdobędą przynajmniej 5 proc. poparcia w skali kraju. W pierwszej kolejności Państwowa Komisja Wyborcza dzieli łączną liczbę głosów oddanych na te komitety w całym kraju przez kolejne liczby naturalne (1, 2, 3, 4 (...)). Spośród ilorazów wybiera kolejno 53 największe i przyporządkowuje je komitetom. W ten sposób PKW ustala, ile mandatów zdobył każdy komitet.
W drugim etapie PKW ustala, ile mandatów zdobytych przez komitet przypada na poszczególne okręg wyborcze. PKW sprawdza, ile głosów komitet zdobył w każdym z 13 okręgów, a następnie mnoży te liczby przez liczbę mandatów, którą komitet zdobył w skali kraju. Potem każdy z 13 wyników jest dzielony przez sumę głosów, które komitet zdobył w całym kraju. Komitet otrzymuje w danym okręgu tyle mandatów, ile wychodzi z wyniku tego dzielenia. W podziale mandatów na okręgi w pierwszej kolejności pod uwagę bierze się wartość liczby całkowitej przed przecinkiem. Części ułamkowe są uwzględniane tylko wtedy, gdy po uwzględnieniu liczb całkowitych nie zostały rozdzielone wszystkie mandaty przypadające na dany komitet.
Po przydzieleniu mandatów komitetom w poszczególnych okręgach, PKW ustala, którzy kandydaci zdobyli mandaty w danym okręgu. O tym, kto dostanie mandat z listy komitetu, decyduje liczba głosów oddanych na poszczególnych kandydatów. Mandat otrzymują osoby z największą liczbą głosów w danym okręgu. Miejsce na liście nie ma więc, teoretycznie, wpływu na to, kto zdobędzie mandat. W praktyce jednak osoby, które są na najwyższych miejscach, mają większe szanse na zdobycie mandatu – wyborcy chętniej na nich głosują. Dotyczy to szczególnie jedynek na listach. Więcej o wpływie miejsca na liście na szanse na zdobycie mandatu przeczytasz tutaj.
Prawo zgłaszania kandydatów w wyborach do PE mają (art. 341 Kodeksu wyborczego) komitety wyborcze utworzone przez:
Kodeks wyborczy precyzuje, że na liście kandydatów w każdym okręgu (bez względu na rodzaj komitetu) nie może być mniej niż 5 i więcej niż 10 nazwisk. Lista kandydatów powinna być poparta podpisami co najmniej 10 000 wyborców stale zamieszkujących w danym okręgu wyborczym. Jeśli komitet zgłosi w ten sposób listy w przynajmniej połowie (siedmiu) okręgach, to nie musi dołączać podpisów poparcia do listy kandydatów w pozostałych okręgach.
W wyborach do PE czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom polskim, którzy najpóźniej w dniu głosowania ukończyli 18 lat. W wyborach do PE w Polsce mogą głosować także obywatele UE niebędący obywatelami polskimi, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 18 lat i stale zamieszkują w Polsce.
Kandydować do PE w Polsce mogą osoby, które mają prawo do głosowania w tych wyborach, najpóźniej w dniu głosowania ukończyły 21 lat i co najmniej od 5 lat stale zamieszkuje w Polsce lub na terytorium innego państwa członkowskiego UE.
Tak. Jeśli mieszkasz na terenie innego państwa UE i jesteś wpisany do rejestru wyborców w tym kraju, możesz głosować na kandydatów startujących w wyborach do PE w tym kraju. Możesz też głosować na polskich kandydatów – wtedy musisz wpisać się do spisu wyborców prowadzonego przez polskiego konsula lub zagłosować na podstawie zaświadczenia o prawie do głosowania w miejscu pobytu w dniu wyborów. Ważne jest to, że głosować można tylko raz – na polskich kandydatów lub na kandydatów w kraju zamieszkania.
Osoby przebywające za granicą, które chcą głosować w kraju pobytu, muszą być ujęte w spisie wyborców prowadzonym przez konsula. W tym celu do 4 czerwca 2024 r. należy złożyć odpowiedni wniosek. Wnioski można składać od 20 maja, bo wtedy (najpóźniej) do publicznej wiadomości zostanie podana lista obwodów głosowania utworzonych za granicą.
Podpisany wniosek można złożyć drogą tradycyjną (w tym korespondencyjnie), drogą elektroniczną (z załączonym skanem lub zdjęciem podpisanego wniosku) oraz za pomocą usługi eWybory.
Za granicą można głosować także na podstawie zaświadczenia o prawie do głosowania w miejscu pobytu. Wniosek o wydanie zaświadczenia trzeba złożyć do 6 czerwca 2024 r. Wniosek można złożyć w dowolnym urzędzie gminy, a także u konsula. Zaświadczenie odbiera się w tym samym miejscu, w którym złożyło się wniosek.
Z zaświadczeniem można głosować w dowolnym obwodzie (lokalu wyborczym) w kraju i za granicą.
Obywatele głosujący poza granicami kraju, zgodnie z art. 14. § 3 Kodeksu wyborczego, są przypisani do dzielnicy Warszawa-Śródmieście. Głosują więc na kandydatów/kandydatki startujące w okręgu obejmującym tę dzielnicę. W przypadku wyborów do PE jest to okręg wyborczy nr 4 (m.st. Warszawa oraz powiaty: grodziski, legionowski, nowodworski, otwocki, piaseczyński, pruszkowski, warszawski zachodni i wołomiński). Na kandydatów z okręgu nr 4 głosują także wyborcy przebywający na polskich statkach morskich.
Każda osoba, która posiada czynne prawo wyborcze, jest automatycznie ujęta w Centralnym Rejestrze Wyborców. Na podstawie danych z rejestru począwszy od 44 dnia do 3 dnia przed wyborami tworzone są spisy wyborców. W spisie wyborców podstawą „przypisania” wyborcy do konkretnego obwodu (lokalu wyborczego) jest jego adres urzędowy, w praktyce jest to adres zameldowania. Jeśli adres zameldowania jest inny niż rzeczywisty adres zamieszkania, można to skorygować bez konieczności zmiany meldunku. Wystarczy złożyć wniosek o zmianę stałego obwodu głosowania. Na podstawie tego wniosku do naszych danych zostanie dopisany adres, pod którym faktycznie mieszkamy i na tej podstawie zostaniemy ujęci w spisie wyborców. Zmiana ta będzie obowiązywała we wszystkich kolejnych wyborach, dopóki nie dokonamy kolejnej korekty.
Konieczne jest jednak udowodnienie, że na stałe mieszkamy w miejscu, do którego chcemy się przenieść. Można to zrobić, załączając do wniosku dokument, który będzie to potwierdzał (przykładowo: umowa najmu mieszkania, rachunek czy umowa o pracę z adresem, który przedstawiamy we wniosku). Po otrzymaniu wniosku urząd gminy ma 5 dni na decyzję o wpisaniu cię do stałego obwodu głosowania w tej gminie, ewentualnie odmówi albo wezwie do uzupełnienia braków.
Wniosek o stałą zmianę miejsca głosowania/dopisanie się do Centralnego Rejestru Wyborców możesz złożyć tu.
Jeśli wiesz, gdzie będziesz przebywać w dniu głosowania, możesz dopisać się do spisu wyborców w innej komisji wyborczej w kraju. Wniosek można złożyć w urzędzie gminy, w której zamierzasz głosować, lub na portalu gov.pl najpóźniej 3 dni przed terminem wyborów, czyli do 6 czerwca.
Drugą opcją jest wyrobienie zaświadczenia o prawie do głosowania w miejscu pobytu w dniu wyborów, które pozwala na zagłosowanie w dowolnej komisji wyborczej w kraju i za granicą.
Takiego wniosku nie złożysz przez Internet, ale możesz to zrobić w każdym urzędzie gminy. Jeśli przebywasz poza Polską, takie zaświadczenie wyda ci konsul. Termin na złożenie wniosku upływa 6 czerwca. Aby zagłosować, wystarczy mieć przy sobie to zaświadczenie i dokument potwierdzający tożsamość.
W razie głosowania za granicą jedynym dokumentem potwierdzającym tożsamość jest ważny paszport – wyjątkiem są jedynie te państwa, do których możesz wjechać na podstawie tylko dowodu osobistego. W takim wypadku ważny dowód osobisty także będzie uznawany.
Przede wszystkim upewnij się, że jesteś wpisana do spisu wyborców w miejscu, w którym planujesz zagłosować. Jeśli mieszkasz tam, gdzie jesteś zameldowana (ew. jeśli zmieniłaś miejsce głosowania przez właściwy wniosek), to właśnie tam będziesz ujęta w spisie wyborców.
W dniu głosowania pamiętaj, aby wziąć ze sobą dokument tożsamości ze zdjęciem, bez którego nie oddasz głosu. Mogą to być m.in. dowód osobisty, paszport, prawo jazdy, legitymacja studencka, książeczka wojskowa. Dokument nie musi być ważny, ale powinien zawierać twoje zdjęcie i dane osobowe. Możesz również skorzystać z dowodu osobistego w aplikacji mObywatel. Wyjątkiem jest głosowanie za granicą. Tu pokazać trzeba paszport albo dowód osobisty, jeśli głosujesz w państwie, do którego można wjechać na jego podstawie.
Wszystkie inne potrzebne materiały, w tym długopisy, zapewni obwodowa komisja wyborcza.
UWAGA: Zmienić miejsce głosowania lub pobrać zaświadczenie o prawie do głosowania w miejscu pobytu w dniu wyborów można najpóźniej 6 czerwca.
Wyborach do Parlamentu Europejskiego otrzymasz 1 kartę. Na karcie stawiasz znak „X” w kratce przy nazwisku wybranej przez ciebie osoby, czyli co najmniej dwie przecinające się wewnątrz kratki linie. Jakiekolwiek dopiski – zarówno wewnątrz kratki, jak i poza nią – nie mają wpływu na ważność głosu. W wyborach wskazujemy na tylko jednego kandydata lub kandydatkę. Postawienie znaku „X” na karcie oznacza jednocześnie oddanie głosu na konkretnego kandydata/tkę oraz na daną listę wyborczą (komitet wyborczy).
Lokale wyborcze są otwarte od 7:00 do 21:00. Czas głosowania może zostać wydłużony, ale dzieje się tak tylko w dwóch przypadkach: 1) w sytuacji gdy o godzinie 21:00 w/przed lokalem wyborczym stoi kolejka osób oczekujących na oddanie głosu; lub 2) w przypadku wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności (w 2015 r. była to na przykład śmierć w lokalu wyborczym).
Cisza wyborcza zaczyna się na 24 godziny przed dniem głosowania (o godzinie 00:00 z piątku na sobotę 8 czerwca 2024 r.) i kończy się wraz z zakończeniem głosowania (o 21:00 w niedzielę 9 czerwca). To czas, w którym wszelka agitacja wyborcza jest zabroniona pod groźbą grzywny.
W trakcie ciszy wyborczej zakazane jest prowadzenie agitacji wyborczej, w tym zwoływanie zgromadzeń, organizowanie pochodów i manifestacji, wygłaszanie przemówień oraz rozpowszechnianie materiałów wyborczych. Za naruszenie ciszy wyborczej grozi grzywna.
Zgodnie z art. 107 i 108 Kodeksu wyborczego, agitacji wyborczej nie można prowadzić:
– w lokalu wyborczym oraz na terenie budynku, w którym ten lokal się znajduje;
– na terenie urzędów oraz sądów;
– na terenie zakładów pracy w sposób i w formie zakłócającej jego normalne funkcjonowanie;
– na terenie jednostek wojskowych, oddziałów obrony cywilnej i skoszarowanych jednostek podległych ministrowi spraw wewnętrznych i administracji;
– w szkole wobec uczniów, przy czym prowadzenie zajęć z zakresu edukacji obywatelskiej nie jest agitacją wyborczą.
Głosować korespondencyjnie mogą jedynie osoby, które:
Zamiar głosowania korespondencyjnego zgłaszasz lokalnemu komisarzowi wyborczemu – pisemnie lub online. Osoby z niepełnosprawnościami oraz podlegające kwarantannie lub izolacji mogą ponadto złożyć wniosek telefonicznie. Terminem na złożenie wniosku jest 27 maja 2024 r., chyba że przebywasz w izolacji lub kwarantannie. Wtedy termin ten upływa 4 czerwca br. (jeśli natomiast rozpoczynasz kwarantannę/izolację po upływie tego terminu, najpóźniej taki wniosek złożysz nawet 7 czerwca br.).
Chęć głosowania korespondencyjnego możesz zgłosić tutaj.
Przez pełnomocnika głosować mogą jedynie osoby, które:
Wniosek o głosowanie przez pełnomocnika możesz złożyć online lub na piśmie w lokalnym urzędzie gminy najpóźniej 31 maja 2024 r. Musisz do niego załączyć pisemną zgodę osoby, która ma być twoim pełnomocnikiem/pełnomocniczką. Jeśli decydujesz się na ten tryb głosowania z powodu niepełnosprawności, konieczne jest także przedstawienie kopii aktualnego orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. Pełnomocnikiem może być inna osoba, która ma prawo zagłosować w wyborach (posiada czynne prawo wyborcze); nie może jednak być kandydatem/kandydatką, mężem zaufania czy członkiem obwodowej komisji wyborczej, w której normalnie byś głosował.
Chęć głosowania przez pełnomocnika możesz zgłosić tutaj.
Z bezpłatnego transportu do lokalu wyborczego oraz transportu powrotnego mogą skorzystać osoby z niepełnosprawnościami oraz wyborcy, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 60 lat, w gminie, w której w dniu wyborów nie funkcjonuje gminny przewóz pasażerski. Zamiar skorzystania z prawa do bezpłatnego transportu trzeba zgłosić do wójta gminy najpóźniej 27 maja. Wyborcy, którzy zgłoszą chęć skorzystania z takiego transportu, dostaną informację o godzinie transportu w dniu głosowania najpóźniej 6 czerwca.
Kandydatów na członków komisji wyborczych zgłaszają pełnomocnicy wyborczy komitetów wyborczych (lub osoba upoważniona przez pełnomocnika). Do pracy w komisji mogą też zgłaszać się sami wyborcy. Zgłoszenia w obu przypadkach przyjmują urzędnicy wyborczy gminy, na terenie której siedzibę ma komisja. Wyborca może również zgłosić swoją kandydaturę bezpośrednio komisarzowi wyborczemu.
Kandydat na członka komisji musi posiadać czynne prawo wyborcze (prawo wybierania) i najpóźniej w dniu zgłoszenia skończyć 18 lat. Kandydat musi stale zamieszkiwać na terenie województwa, w którym znajduje się dana komisja.
Członkami komisji nie mogą być osoby, które kandydują w wyborach, są pełnomocnikami wyborczymi lub finansowymi komitetu wyborczego, komisarzami wyborczymi lub innymi urzędnikami wyborczymi, mężami zaufania lub obserwatorami społecznymi.
Nie można być też członkiem komisji w okręgu, w którym startuje członek naszej rodziny (szczegółowa list niedozwolonych powiązań rodzinnych między członkiem komisji a kandydatem znajduje się w art 184. Kodeksu wyborczego).
Członkiem komisji nie może być także pełnomocnik wyborcy, w komisji właściwej dla obwodu głosowania osoby, która wyznaczyła go na pełnomocnika.
Komisarze wyborczy powołują członków komisji spośród kandydatów zgłoszonych przez komitety, a jeśli takich kandydatów jest za mało, to powołują w skład komisji wyborców, którzy zgłosili się do pełnienia tej funkcji.
Pełnomocnicy komitetów wyborczych mogą zgłaszać kandydatów na członków obwodowych komisji wyborczych do 10 maja 2024 r.
Obwodowe komisje wyborcze zostaną powołane do 20 maja 2024 r.
Członkowie obwodowych komisji wyborczych są odpowiedzialni za prawidłowe przeprowadzenie głosowania w danym obwodzie (czyli w konkretnym lokalu wyborczym). To zatem osoby, które sprawdzają naszą tożsamość, wydają karty do głosowania, dbają o zachowanie tajności głosowania, a po zamknięciu lokalu liczą wszystkie oddane głosy. Komisje liczą od 7 do 13 osób (w zależności od liczby uprawnionych do głosowania w danym obwodzie), które reprezentują różne komitety wyborcze. W odrębnych obwodach głosowania (tworzonych np. w zakładach leczniczych, DPS-ach, zakładach karnych) w skład komisji wchodzi od 5 do 11 osób.
Członkom/kiniom obwodowej komisji wyborczej przysługuje dieta (od 500 do 700 zł; wysokość diety jest zależna od pełnionej funkcji) oraz prawo do dodatkowego urlopu (z prawem do wynagrodzenia) na dzień głosowania, liczenia głosów oraz dzień następujący po zakończeniu liczenia głosów.
Mąż zaufania to osoba reprezentująca konkretny komitet wyborczy, która obserwuje prawidłowość przebiegu głosowania w konkretnej komisji, do której jest oddelegowana. Mąż zaufania może być obecny w lokalu wyborczym – zarówno przed, w trakcie, jak i po głosowaniu (w trakcie liczenia głosów); wnosić uwagi do protokołu, a także być obecny podczas przewożenia protokołu głosowania do okręgowej komisji wyborczej.
Mężem zaufania może zostać każda osoba mająca prawo głosowania w wyborach do Sejmu (czynne prawo wyborcze). Mężem zaufania nie może być kandydat w wyborach, pełnomocnik komitetu, urzędnik wyborczy czy członek komisji. Męża zaufania wyznacza pełnomocnik wyborczy komitetu (lub osoba przez niego upoważniona) i przydziela mu komisję, którą będzie obserwował (może to być komisja każdego poziomu, czyli zarówno obwodowa, rejonowa, okręgowa, jak i Państwowa Komisja Wyborcza).
Jeśli dany komitet wyborczy zarejestrował listy wyłącznie w części okręgów, może wyznaczyć mężów zaufania tylko w tych okręgach.
Pełnomocnik komitetu przekazuje informacje o osobach, które będą pełniły funkcję mężów zaufania, do ministra cyfryzacji od momentu utworzenia komitetu wyborczego do dnia wyborów.
Mężowi zaufania przysługuje dieta równa 40 proc. diety członka obwodowej komisji wyborczej. Jest ona wypłacana pod warunkiem, że mąż obserwował co najmniej 5 godzin głosowania oraz cały proces liczenia głosów. Na dzień głosowania, liczenia głosów oraz dzień następujący po zakończeniu liczenia głosów mężowi zaufania przysługuje prawo do dodatkowego urlopu (z prawem do wynagrodzenia).
Obserwator społeczny to osoba reprezentująca organizacje społeczne (stowarzyszenia lub fundacje), która w imieniu organizacji, która ją oddelegowała, obserwuje przebieg wyborów w konkretnej komisji.
Rola obserwatora społecznego jest więc podobna do roli męża zaufania – czuwa on nad prawidłowością procesu wyborczego w komisji, do której został oddelegowany. Obserwatorzy mają prawo obserwowania wszystkich czynności komisji oraz obecności w lokalu wyborczym – zarówno przed, w trakcie, jak i po głosowaniu (w trakcie liczenia głosów). Nie mogą jednak wnosić uwag do protokołu ani być obecni przy przewożeniu protokołu do okręgowej komisji wyborczej.
Podczas swojej pracy obserwatorzy społeczni często wypełniają formularz z przygotowanymi wcześniej pytaniami dotyczącymi przebiegu głosowania. Ich odpowiedzi są później zbierane, analizowane i są bazą do przedstawienia raportu oceniającego przebieg głosowania. Na podstawie tych obserwacji wypracowywane są rekomendacje, których celem jest poprawa jakości procesu wyborczego.
Obserwatorem społecznym może zostać każda osoba mająca prawo głosowania w wyborach do Sejmu (czynne prawo wyborcze). Nie może ona jednak być kandydatem w tych wyborach, pełnomocnikiem komitetu, urzędnikiem wyborczym czy członkiem komisji. Obserwatorzy społeczni mogą być delegowani do komisji wyborczych przez zarejestrowane w Polsce stowarzyszenia i fundacje, jeśli do ich celów statutowych należy troska o demokrację, prawa obywatelskie i rozwój społeczeństwa obywatelskiego.
Takim osobom nie przysługuje prawo do diety ani do dodatkowego płatnego urlopu w związku z pełnią funkcją.
Ważność wyborów do Parlamentu Europejskiego stwierdza Sąd Najwyższy, a dokładniej Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych (jej status jest kwestionowany przez uchwałę trzech połączonych Izb Sądu Najwyższego i wyroki sądów europejskich, ale na poziomie ustawowym to wciąż ona jest jedynym organem, który jest uprawniony do rozstrzygania o ważności wyborów). Jeśli złożone zostały protesty wyborcze – te z nich, które spełniają wymogi formalne, są rozpatrywane przez Sąd Najwyższy w składzie 3 sędziów, którzy wydają postanowienie zawierające opinię na temat konkretnego protestu. Następnie cała Izba, na podstawie opinii wobec wszystkich protestów oraz sprawozdania Państwowej Komisji Wyborczej, podejmuje uchwałę o ważności lub nieważności wyborów, ew. o nieważności wyboru konkretnego europosła. W razie orzeczenia o nieważności wyborów (wyboru danego europosła), przeprowadzone zostaną ponowne wybory (jeśli nieważny był wybór poszczególnych osób, to wybory odbywają się tylko ich okręgach wyborczych).
Możliwa jest ponadto sytuacja, w której Sąd Najwyższy orzeknie, że część protestów była zasadna, ale nie miały one wpływu na wynik wyborów. Wówczas wybory będą uznane za ważne.
Protest przeciwko ważności wyborów musisz złożyć na piśmie w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów w Dzienniku Ustaw. Protest składasz do Sądu Najwyższego (o terminie decyduje data stempla pocztowego). Protest powinien zawierać konkretne zarzuty oraz wspierające je dowody.