Projekt ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa został w poniedziałek przyjęty przez rząd i trafił do Sejmu. Pierwsze czytanie i debata nad projektem właśnie trwa.
Tak zwana specustawa ma być odpowiedzią na napływającą do Polski falą uchodźców, przede wszystkim kobiet i dzieci z ogarniętej wojną Ukrainy. Prezentowane w niej rozwiązania mają uprościć procedury związane z m.in. z legalizacją pobytu, dostępem do rynku pracy i edukacji oraz świadczeń.
Jakie propozycje są w niej zawarte?Legalizacja pobytu uchodźców z Ukrainy na 18 miesięcy. Po przekroczeniu granicy każdy obywatel Ukrainy, który legalnie dostał się do Polski i wyrazi chęć, aby tu zostać, będzie mógł przebywać na terenie naszego kraju przez 18 miesięcy (licząc od dnia 24 lutego 2022 r.).
Po upływie 9 miesięcy od dnia wjazdu (ale nie później niż w okresie 18 miesięcy liczonych od 24 lutego 2022 r.) będzie mógł złożyć wniosek o zezwolenie na pobyt czasowy.
Choć specustawa jest przygotowana z myślą o uchodźcach przybywających do Polski z powodu inwazji wojsk rosyjskich, przewiduje ułatwienia także obywateli Ukrainy, którzy mieszkali w Polsce przed rozpoczęciem wojny. W ustawie przewidziano automatyczne przedłużenie ważności dokumentów uprawniających do legalnego pobytu, których okres ważności zakończy się po 24 lutego, do 31 grudnia 2022 r.
Zarejestrowanie pobytu na terytorium Polski odbywa się na wniosek złożony w dowolnym organie gminy. Taki wniosek powinien zostać złożony w terminie 60 dni od dnia wjazdu. W trakcie rejestracji pobytu obywatelowi Ukrainy nadany zostanie PESEL. Za zgodą osoby składającej wniosek (i po podaniu numeru telefonu i adresu e-mail) automatycznie utworzony zostanie profil zaufany.
Wszystkie te procedury mają przyspieszyć i ułatwić ubieganie się o świadczenia socjalne i załatwianie spraw urzędowych, bo zgodnie z art. 23 specustawy obywatelom Ukrainy, których pobyt na terenie Polski jest uznawany za legalny przysługuje prawo do:
–świadczeń rodzinnych,
–świadczenia wychowawczego,
–świadczenia dobry start,
–rodzinnego kapitału opiekuńczego,
–dofinansowania opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubiku dziecięcym lub u dziennego opiekuna.
Każdy obywatel Ukrainy, który po 24 lutego przekroczył legalnie granicę z Polską, dostanie jednorazowe świadczenie pieniężne – zapomogę w wysokości 300 zł na sfinansowanie podstawowych potrzeb.
Organizacja edukacji dla dzieci i młodzieży z Ukrainy. W zakresie kształcenia dzieci i uczniów z Ukrainy w ustawie przewidziano potrzebę zwiększenia rezerwy oświatowej w budżecie państwa na 2022 r. W szkołach, w których w roku szkolnym 2021/2022 r. utworzone zostaną dodatkowe oddziały dla dzieci z Ukrainy, nauczycielom za ich zgodą będą mogły być przydzielone nadgodziny. Nauka będzie mogła odbywać się także w tzw „innych lokalizacjach”. Punkty te będą organizacyjnie podporządkowane szkołom lub przedszkolom.
Prawo do pracy. Obywatele Ukrainy w trakcie pobytu w Polsce będą mogli podjąć zatrudnienie. Pracodawca, który zatrudni taką osobę będzie musiał w ciągu 7 dni zgłosić ten fakt w urzędzie pracy, za pomocą portalu praca.gov.pl.
Założenie firmy. Obywatele Ukrainy po uzyskaniu numer PESEL będą mieli prawo do prowadzenia działalności gospodarczej.
Opieka zdrowotna. Prawo do świadczeń zdrowotnych dla obywateli Ukrainy zostało potwierdzone w jednym artykule ustawy. Zgodnie z przepisem każdy legalnie przebywający w Polsce obywatel Ukrainy ma prawo do opieki medycznej, poza leczeniem i rehabilitacją uzdrowiskową. Koszty świadczeń będą rozliczane przez NFZ.
Kontrowersje?40 zł dziennie za przyjęcie uchodźcy z Ukrainy pod dach. Pierwsze głosy krytyczne pojawiły się jeszcze przed publikacją ustawy. Szczególne kontrowersje wzbudza przepis mówiący o wsparciu finansowym dla osób, które zapewnią zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy. Świadczenie pieniężne będzie przysługiwać na podstawie umowy zawartej z gminą na okres 60 dni (z możliwością przedłużenia w uzasadnionych przypadkach). Maksymalna wysokość tego świadczenia ma być określona w rozporządzeniu. Według zapowiedzi premiera Mateusza Morawieckiego ta kwota miałaby wynosić 40 zł dziennie za osobę.
Usługi publiczne z pominięciem ustawy zamówieniach publicznych. Wsparcie dla osób z przybywających z Ukrainy (zakwaterowanie, wyżywienie zbiorowe, transport) zapewnianie przez odpowiednie władze: wojewodę, organy administracji publicznej, jednostki sektora finansów publicznych, jednostki samorządu terytorialnego odbywa się z pominięciem przepisów ustawy o zamówieniach publicznych, co może zwiększać ryzyko nadużyć.
Urzędnicy bez odpowiedzialności karnej. Do projektu włączono także przepis zmieniający inny akt prawny - Ustawę o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Proponowane jest wyłączenie odpowiedzialności za tak zwane przestępstwa urzędnicze czyli przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków przez funkcjonariusza publicznego oraz odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Zgodnie z ustawą, urzędnik nie będzie pociągnięty do odpowiedzialności jeżeli czyn miał miejsce w trakcie wojny napastniczej przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, działań zbrojnych na terytorium: RP, państwa członkowskiego UE, Państwa-Strony NATO albo na terytorium innego państwa graniczącego z Rzecząpospolitą lub okupacji na tych terytoriach lub obowiązywania na obszarze Rzeczypospolitej stanu klęski żywiołowej, stanu wyjątkowego albo stanu wojennego, lub obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, a sprawca działał w celu ochrony życia lub zdrowia wielu osób lub mienia wielkiej wartości lub dobra o szczególnym znaczeniu dla kultury.