Atrakcyjny teren rekreacyjny sprzedany pod kolejny supermarket? Hałaśliwy klub w centrum miasta? Parking zamiast parku? Nowe osiedle bez żłobka i szkoły? To wszystko jest możliwe, jeśli gmina nie ma miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.
Plan zagospodarowania przestrzennego to ważny i wiążący dla urzędników i mieszkańców akt prawny, w którym samorząd określa przeznaczenie terenów, a także sposób ich zagospodarowania i zabudowy. Gmina jest zobowiązana utrzymać ład przestrzenny, czyli taki sposób zagospodarowania przestrzeni, który tworzy harmonijną całość, odpowiadając na różne potrzeby mieszkańców. Ład przestrzenny opisany w planach zagospodarowania jest podstawą działań dla organów administracji, w tym samorządu lokalnego. Dodatkowo radni mogą przyjąć uchwałę krajobrazową, która reguluje zasady umieszczania reklam na budynkach i płotach, grodzenia osiedli, a także wygląd ławek, koszy na śmieci czy tablic ogłoszeniowych w gminie.
Jednak w 2021 r. tylko 32 proc. powierzchni gmin było objętych planami zagospodarowania przestrzennego. Tymczasem, gdy nie ma planu, możliwe jest otrzymywanie pozwoleń na budowę na podstawie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania przestrzennego (tzw. wuzetka). Procedura sporządzania planu jest skomplikowana: gmina musi rozpatrzyć wnioski wszystkich zainteresowanych organów oraz instytucji, opracować wpływ planu na środowisko oraz finanse, zaopiniować muszą go sąsiednie gminy. Następnie rozpatruje się uwagi mieszkańców i dopiero później poddaje się go pod głosowanie. Jednak to nie wszystko, wojewoda sprawdza plan zagospodarowania przestrzennego pod względem zgodności z prawem. Taka procedura może potrwać kilka lat, a wydanie tzw. wuzetki jest znacznie prostsze.
Opiekę nad terenami zielonymi – parkami, skwerami, zieleńcami, lasami miejskimi, zielenią przyuliczną i osiedlową – sprawują wydziały ochrony środowiska, zarządy inwestycji miejskich, wydziały gospodarki komunalnej, zarządy nieruchomości komunalnych, zarządy dróg i konserwator zabytków. Każda gmina na swój sposób dzieli kompetencje między te instytucje.
Gminy chronią tereny zielone – na usunięcie drzew lub krzewów z naszego podwórka potrzebujemy zgody wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Tworzenie i utrzymywanie zieleni powinno być konsultowane z mieszkańcami, na przykład podczas publicznych spotkań.