W maju 2020 r. wybieramy prezydenta.
Prezydent jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Jego kompetencje określa rozdział piąty Konstytucji. Prezydent czuwa nad przestrzeganiem ustawy zasadniczej oraz stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego granic. Obok premiera i Rady Ministrów, prezydent sprawuje władzę wykonawczą.
Polacy wybierają prezydenta w wyborach powszechnych, na 5-letnią kadencję. Tę samą osobę mogą wybrać ponownie tylko raz. Kandydatem na prezydenta może zostać obywatel Polski, który skończył 35 lat, nie jest pozbawiony praw obywatelskich i zebrał 100 tys. podpisów poparcia.
Prezydent składa przysięgę: „Obejmując z woli Narodu urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, uroczyście przysięgam, że dochowam wierności postanowieniom Konstytucji, będę strzegł niezłomnie godności Narodu, niepodległości i bezpieczeństwa Państwa, a dobro Ojczyzny oraz pomyślność obywateli będą dla mnie zawsze najwyższym nakazem”. Przysięga może być złożona z dodaniem zdania: „Tak mi dopomóż Bóg”.
Prezydent reprezentuje Polskę na arenie międzynarodowej - w kontaktach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi jak NATO czy ONZ. Politykę zagraniczną realizuje wspólnie z premierem i ministrem spraw zagranicznych. Prezydent mianuje i odwołuje ambasadorów na wniosek ministra spraw zagranicznych poparty przez premiera.
Prezydent „stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium”. Dlatego to on na wniosek premiera zatwierdza najważniejsze dokumenty dotyczące obronności kraju, m.in. strategię bezpieczeństwa narodowego i ćwiczenia systemów obronnych. W sprawach związanych z obronnością państwa prezydentowi pomaga Rada Bezpieczeństwa Narodowego.
W czasie zewnętrznego zagrożenia lub zbrojnej napaści na terytorium Polski, a także wtedy, gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, prezydent – na wniosek Rady Ministrów – może wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa.
Podczas wojny prezydent kieruje obroną Polski we współpracy z Radą Ministrów. Jeśli nie ma możliwości zwołania posiedzenia Sejmu, prezydent na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w sprawach ograniczenia wolności, praw człowieka i obywatela oraz zasad wyrównania strat majątkowych wynikających z tych ograniczeń.
Prezydent w czasie stanu wojennego może na wniosek rządu wydawać postanowienia dotyczące m.in. zadań sił zbrojnych, planów operacyjnych, wyłączenia obszaru kraju z działań wojennych. Na wniosek premiera może mianować dowódcę sił zbrojnych oraz zarządzić mobilizację i użycie sił zbrojnych do obrony kraju.
Prezydent wprowadza stan wyjątkowy w części lub w całym kraju w przypadku zagrożenia ustroju, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego. Robi to na wniosek Rady Ministrów. Na wniosek premiera może postanowić o użyciu oddziałów wojska do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli dotychczas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane.
Na wniosek Rady Ministrów lub premiera prezydent decyduje o wysłaniu polskiego wojska poza granicę kraju w przypadkach: konfliktu zbrojnego lub dla wzmocnienia sił państwa sojuszniczego, misji pokojowej oraz akcji zapobiegnięcia aktom terroryzmu lub ich skutkom.
Na wniosek ministra obrony narodowej prezydent nadaje stopnie wojskowe, m.in. oficerskie: podporucznika, generała i admirała czy Marszałka Polski.
Aby uchwalona przez parlament ustawa weszła w życie, musi ją podpisać prezydent. Ratyfikuje on także i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat. Ma prawo inicjatywy ustawodawczej, to znaczy może zgłosić projekt ustawy, który przyjmuje lub odrzuca parlament.
Wobec ustawy, która wzbudza wątpliwości co do słuszności lub celowości przyjętych rozwiązań, prezydent może zastosować weto. Wtedy ustawa wraca do Sejmu, który, aby odrzucić weto prezydenta, musi zebrać trzy piąte głosów w obecności co najmniej połowy posłów. Jeśli Sejm odrzuci weto, prezydent musi podpisać ustawę.
Gdy zachodzi podejrzenie, że przyjęta przez Sejm ustawa nie jest zgodna z Konstytucją, prezydent może przed podpisaniem skierować ją do Trybunału Konstytucyjnego. Jeśli Trybunał uzna ustawę za zgodną z Konstytucją, prezydent ma obowiązek ją podpisać. W przeciwnej sytuacji – kiedy ustawa łamie ustawę zasadniczą – prezydent odmawia jej podpisania i ustawa nie obowiązuje.
Prezydent może także wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją ustaw, umów międzynarodowych lub rozporządzeń, które już obowiązują. Trybunał może je uchylić, jeżeli uzna ich niezgodność z Konstytucją.
Konstytucja daje prezydentowi prawo zwracania się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego. Może też wygłosić w mediach publicznych orędzie skierowane do obywateli. Podobne uprawnienie przysługuje premierowi i Marszałkom Sejmu i Senatu.
Prezydent odgrywa ważną rolę w procesie powoływania rządu. Wskazuje premiera, najczęściej popieranego przez większość parlamentarną. Następnie, powołuje wskazaną przez niego Radę Ministrów, która składa ślubowanie i w ciągu 14 dni przedstawia program przed Sejmem. Posłowie głosują nad udzieleniem rządowi wotum zaufania.
W przypadku nieuzyskania przez rząd poparcia posłów, Sejm przeprowadza kolejną próbę powołania Rady Ministrów. Jeśli i tym razem rząd nie uzyska wymaganego poparcia, inicjatywa wskazania premiera wraca do prezydenta. Jeżeli w tym trzecim kroku premier i jego rząd nie zdobędą poparcia w Sejmie, prezydent rozwiązuje parlament i zarządza przedterminowe wybory.
Ministrowie obradujący pod przewodnictwem prezydenta tworzą Radę Gabinetową. Jej obrady są zwoływane na wniosek prezydenta w sprawach o szczególnym znaczeniu dla kraju.
Prezydent nadaje ordery i odznaczenia, które stanowią najwyższe wyróżnienie zasług cywilnych i wojskowych. Może odznaczyć kogoś z własnej inicjatywy, na wniosek premiera, kapituły orderu, ministra, wojewody lub kierowników urzędów centralnych. Prezydent wydaje zgodę na przyjęcie przez obywatela Polski orderu lub odznaczenia nadanego przez władze obcego państwa.
Prezydent powołuje osoby na niektóre funkcje publiczne:
● ministrów, na wniosek premiera (przyjmuje też ich dymisje)
● sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, administracyjnych oraz wojskowych (na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa)
● pierwszego prezesa oraz prezesów Sądu Najwyższego
● prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego
● prezesa i wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego
● trzech członków Rady Polityki Pieniężnej (po trzech członków Rady powołują też Sejm i Senat)
● członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego
● dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (dwóch członków KRRiT powołuje Sejm, jednego – Senat)
● szefa Kancelarii Prezydenta
Prezydent wnioskuje do Sejmu o powołanie prezesa Narodowego Banku Polskiego. Podejmuje też decyzje o nadaniu stopnia profesorskiego na wniosek Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów.
Prezydent decyduje o nadaniu obywatelstwa polskiego oraz wyraża zgodę na jego zrzeczenie się. Wnioski w tej sprawie składane są do wojewody lub konsula (w przypadku osób mieszkających poza granicami kraju), jednak prezydent może też zdecydować o skierowaniu wniosku bezpośrednio do swojej Kancelarii.
Konstytucja wymienia 30 spraw, w których prezydent samodzielnie podejmuje decyzję, wydając tzw. akty urzędowe, m.in. w sprawie zarządzania wyborów parlamentarnych, inicjatywy ustawodawczej i prawa łaski. Pozostałe akty urzędowe wydawane przez prezydenta, aby stały się ważne, wymagają tzw. kontrasygnaty, czyli podpisu premiera.
Prezydent ma prawo do prawa łaski wobec skazanego. Stosuje je w wypadkach, gdy po wydaniu wyroku wystąpiły, zdaniem prezydenta, powody wskazujące, że kara jest zawyżona.
Za zgodą Senatu prezydent może zarządzić referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla kraju.
Prezydent zarządza wybory parlamentarne i wyznacza ich termin. Następnie zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu. Zarządza też wybory do Parlamentu Europejskiego, jednak ich termin jest określony przez przepisy Unii Europejskiej.
Siedzibą prezydenta były Belweder (1922–1926; 1989–1993) i Zamek Królewski (1926–1939). Od 1993 r. prezydent urzęduje w Pałacu Prezydenckim.
Kadencja prezydenta trwa 5 lat. Jedna osoba nie może sprawować tej funkcji więcej niż dwukrotnie. Jeżeli zaistnieje sytuacja, w której prezydent nie jest w stanie sprawować urzędu, zastępuje go marszałek Sejmu. Może o tym zadecydować Trybunał Konstytucyjny (jeśli przeszkody są przejściowe) lub Zgromadzenie Narodowe (w przypadku trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia prezydenta). Marszałek wykonuje obowiązki głowy państwa także w przypadku śmierci, rezygnacji prezydenta lub unieważnienia wyborów.
Zgromadzenie Narodowe może oskarżyć prezydenta o złamanie Konstytucji, ustawy lub o przestępstwo. W takim przypadku prezydent zostaje zawieszony, a jeśli Trybunał Stanu uzna go za winnego, może usunąć go z urzędu