Międzywyborcze zmiany kodeksu wyborczego

Po wyborach samorządowych posłowie PiS poprawiają zasady głosowania. Wycofują się z niektórych rozwiązań np. podwójnych komisji wyborczych, a niektóre przepisy zaostrzają np. zakaz kandydowania dla osób skazanych bez względu na rodzaj kary. Wprowadzenie zmian nie respektuje 6-miesięcznej zasady ciszy legislacyjnej przed wyborami.

Obowiązujący od stycznia 2011 r. kodeks wyborczy zmieniano w sumie 28 razy – poprzez nowelizacje, zmiany związane z wprowadzaniem innych ustaw oraz wyroki Trybunału Konstytucyjnego. Ostatnia nowelizacja, która weszła w życie 13 lutego 2019 r. z inicjatywy grupy posłów PiS, ma za zadanie – jak czytamy w uzasadnieniu – dostosować “zmiany wprowadzone w styczniu 2018 r. do pozostałych wyborów oraz (…) zapewnić sprawniejszą procedurę wyborczą”.

Zakaz startu dla osób skazanych i jedna komisja wyborcza

Pierwsza ze zmian to zakaz startu w wyborach dla osób skazanych prawomocnym wyrokiem na każdą karę. Wcześniejsze przepisy zabraniały kandydowania wyłącznie osobom skazanym na karę pozbawienia wolności, co umożliwiło m.in. Hannie Zdanowskiej ponowne ubieganie się o urząd prezydenta w Łodzi.

Posłowie PiS postanowili także zrezygnować z podziału na dwie osobne komisje wyborcze (jedną organizującą głosowanie i drugą zajmującą się liczeniem głosów), którą to zmianę sami zaproponowali w styczniu 2018 r. W nadchodzących wyborach do Parlamentu Europejskiego, wyborów do parlamentu krajowego, wyborach prezydenckich i samorządowych uzupełniających w trakcie kadencji za głosowanie i liczenie głosów odpowiedzialna będzie ta sama komisja. Osobne komisje utrzymano tylko przy wyborach samorządowych w 2023 r.

Oprócz tego posłowie zróżnicowali liczbę osób wymaganą do pracy w komisjach wyborczych w zależności od wielkości obwodu: do 1000 mieszkańców – 7 członków komisji; od 1001 do 2000 mieszkańców – 9; od 2001 do 3000 mieszkańców – 11; powyżej 3000 mieszkańców – 13 członków w składzie (wcześniej była to stała liczba 9 członków). Na kandydatów do komisji mogą zgłaszać się sami obywatele (wcześniej tylko komitety wyborcze), ale ich kandydatury zostaną wzięte pod uwagę przez komisarza wyborczego dopiero wtedy, kiedy liczba osób zgłoszonych przez komitety będzie niewystarczająca. Zmienione zostały także wymogi dla urzędników wyborczych – mogą być zatrudnieni lub znajdować się w spisie wyborców gminy, w której będą sprawować funkcję. Wprowadzana zmiany to efekt braku kandydatów na urzędników wyborczych i członków komisji podczas ostatnich wyborów samorządowych (brakowało 1,5 tys. kandydatów na te funkcje). Ostatecznie, PKW podjęła szybko trzy uchwały zmniejszające wymaganą liczbę urzędników – w gminach do 50 tys. mieszkańców wymagany był jeden urzędnik, w gminach do 200 tys. mieszkańców – dwóch, a w gminach powyżej tej liczby – trzech urzędników.

Trudności z naborem dotyczyły także członków samych komisji. Według wyliczeń dr hab. Jacka Hamana z Fundacji Batorego wprowadzenie podwójnych komisji spowodowało, że część z nich musiała działać w minimalnym, pięcioosobowym składzie. W skali kraju było to 13,6 proc. komisji liczących głosy oraz 7,5 proc. komisji przeprowadzających głosowanie. Największe problemy ze skompletowaniem składów miały komisje z dużych miast. W Warszawie komisje pięcioosobowe stanowiły 69,7 proc. komisji liczących oraz 52,9 proc. komisji przeprowadzających wybory.

Zobacz najnowsze

Bez nagrywania głosowania i zmian w ordynacji do PE

PiS własne przepisy o organizacji wyborów nowelizował już dwa razy. 15 czerwca 2018 r. posłowie zrezygnowali z nagrywania i transmitowania w internecie prac komisji wyborczych. Zdaniem PKW nie było możliwości wprowadzenia tego rozwiązania ze względu na przepisy RODO. Obniżono wówczas również wymagania dla urzędników wyborczych – posłowie uznali, że urzędnikiem może zostać każdy, kto przepracował 5 lat w urzędzie, a nie tylko aktualni pracownicy urzędów.

W tym samym czasie Prawo i Sprawiedliwość chciało także zmienić ordynację wyborczą do Parlamentu Europejskiego. Posłowie PiS złożyli w Sejmie projekt, który zakładał odejście od obecnej metody podziału mandatów – najpierw liczy się, ile mandatów przypada na komitet w skali kraju, a potem rozbija się tę liczbę na 13 okręgów. Posłowie chcieli, aby mandaty rozdzielano na poziomie okręgów, a liczba mandatów na dany okręg miałaby zostać przypisana na stałe przy zastrzeżeniu, że z każdego okręgu wybiera się min. 3 posłów. Projekt został jednak zawetowany przez prezydenta Andrzeja Dudę ze względu na naruszenie zasady proporcjonalności. Według analiz taka zmiana wprowadziłaby kilkunastoprocentowy próg wyborczy, chociaż kodeks i przepisy europejskie określają ten próg na 5 proc.

Zarówno nowelizacja z 15 czerwca ubiegłego roku, jak i aktualna z 13 lutego zostały przyjęte z naruszeniem zasady ciszy legislacyjnej na 6 miesięcy przed wyborami. Zasadę tę potwierdził w trzech wyrokach Trybunał Konstytucyjny (K 9/11, Kp 3/09, K 31/06).

Tabela zmian w kodeksie wyborczym:

Przed 2018 r.Reforma 
z 2018 r.
Nowelizacja 

15 czerwca 2018 r.
Nowelizacja 

13 lutego 2019 r.
Kadencja
wójtów,
burmistrzów i
prezydentów
trwa 4 lata
Kadencja
wójtów,
burmistrzów i
prezydentów
trwa 5 lat
--
Wójtowie,
burmistrzowie i
prezydenci
mogą
sprawować
urząd dowolną
ilość razy.
Wójtowie,
burmistrzowie i
prezydenci
mogą pełnić
urząd
tylko dwie
kadencje
z rzędu.
--
Ważny głos
to znak “X”
(dwie
przecinające
się
w obrębie
kratki linie).
Wystarczą
co najmniej
dwie linie,
które
przecinają
się
w obrębie
kratki.
--
Wszyscy
obywatele mogą
zagłosować
korespondencyjnie
w wyborach
parlamentarnych,
prezydenckich
i do PE.
W wyborach
samorządowych
głosowanie
korespondencyjne
dostępne
dla osób
z niepełno-
sprawnościami.
Tylko
osoby z
niepełno-
sprawnościami
mogą
głosować
korespon-
dencyjnie.
Osoby starsze
mogą głosować
przez
pełnomocnika.
--
Radnych
gmin
wybiera
się w
jednomandatowych
okręgach
wyborczych.
Radnych gmin
powyżej 20 tys.
mieszkańców
wybiera
się w
wielo-
mandatowych
okręgach
wyborczych
(5-8 radnych
w okręgu),
a w gminach
poniżej 20 tys.
mieszkańców
w okręgach
jedno-
mandatowych
(1 radny
w okręgu).
--
Przebieg
głosowania
nie jest
w żaden
sposób
nagrywany.
Głosowanie
w lokalu
wyborczym
jest
nagrywane
i transmitowane
on-line.
Zrezygnowano
z nagrywania
i transmitowania
głosowania.
-
Mężowie
zaufania
mogą
nagrywać
przygotowania
do
głosowania
i liczenie
głosów,
ale wolno
udostępniać
nagranie
tylko sądom.
Mężowie
zaufania
mogą
nagrywać
przygotowania
do głosowania i
liczenie głosów.
Nagrania
mogą być
później
włączone
do dokumentów
wyborczych i
udostępniane.
--
Jedna,
obwodowa
komisja
wyborcza
przeprowadza
głosowanie,
a potem
liczy głosy.
W każdym
obwodzie
powstają
dwie komisje:
jedna
przeprowadza
głosowanie,
druga
zajmuje się
liczeniem
głosów.
-W wyborach
parlamentarnych,
prezydenckich,
do PE oraz
uzupełniających
samorządowych
w trakcie
kadencji
ta sama
komisja
przeprowadza
głosowanie
i liczy
głosy.
W wyborach
samorządowych
po zakończeniu
kadencji
pozostawiono
dwie osobne
komisje.
Skład PKW:
3 sędziów
Trybunału
Konstytucyjnego;
3 sędziów
Sądu
Najwyższego;
3 sędziów
Naczelnego
Sądu
Administracyjnego.
Skład PKW:
1 sędzia
Trybunału
Konstytucyjnego;
1 sędzia
Naczelnego
Sądu
Administracyjnego
7 osób
(z kwalifikacjami
sędziowskimi)
wskazanych
przez Sejm –
każdy klub
poselski
może zgłosić
maksymalnie 3
kandydatów
(zmiana
od nowej
kadencji
Sejmu).
--
PKW powołuje 51
komisarzy
wyborczych
(spośród sędziów).
PKW
powołuje
100
komisarzy
wyborczych
(spośród
osób z
wykształceniem
prawniczym).
--
Rada gminy,
na wniosek
wójta decyduje
o podziale
gminy na
obwody i
okręgi wyborcze.
Komisarz
wyborczy
dzieli
gminę
na
okręgi i
obwody
(od 1 stycznia
2019 r.)
--
Rady gmin
samodzielnie
określają,
czy mieszkańcy
mają obywatelską
inicjatywę
uchwałodawczą.
Grupa
mieszkańców
(w gminie
do 5 tys.
mieszkańców –
min.
100 osób;
w gminie
do 20 tys.
mieszkańców –
min.
200 osób;
w gminie
powyżej
20 tys.
mieszkańców –
min.
300 osób)
ma
zagwarantowaną
ustawowo
obywatelską
inicjatywę
uchwałodawczą.
--
W obwodowej
komisji
zasiada
od 6 do 8 osób
zgłoszonych
przez komitety
i jedna
wskazana
przez wójta
spośród
pracowników
samorządu.
W obwodowej
komisji jest
stała liczba
9 członków.
-Liczba
członków
komisji
zależy
od wielkości
obwodu
(do 1000
mieszkańców -
7 osób;
od 1001
do 2000
mieszkańców -
9 osób;
od 2001 do 3000
mieszkańców -
11 osób;
powyżej 3000
mieszkańców -
13 osób
w składzie).
Kandydatów
do komisji
zgłaszają
tylko komitety
wyborcze.
--Kandydatów
do komisji
mogą
zgłaszać
komitety
wyborcze
oraz
bezpośrednio
obywatele.
Marszałek
województwa,
starosta
lub wójt
może
ustanowić
urzędnika
wyborczego.
Nie ma
dodatkowych
wymagań.
Urzędnikiem
wyborczym
może
zostać
pracownik
urzędu.
Wybiera
go
szef
Krajowego
Biura
Wyborczego.
Urzędnikiem
wyborczym
może
zostać każdy,
kto
przepracował
5 lat w urzędzie.
-
-Urzędnik
wyborczy
nie może
sprawować
funkcji w
gminie,
w której
głosuje
lub jest
zatrudniony.
-Urzędnikiem
wyborczym
może być osoba
znajdująca się
w rejestrze
wyborczym
gminy lub
zatrudniona
w gminie,
w której
sprawuje
funkcję
urzędnika.
Nie może
kandydować
osoba,
która
została
skazana
prawomocnym
wyrokiem
na karę
pozbawienia
wolności.
--Nie może
kandydować
osoba
skazana
prawomocnym
wyrokiem
na jakąkolwiek
karę
(np. grzywny).