W nadchodzących wyborach parlamentarnych będziemy wybierać nowy skład Sejmu. Jesienią każdy wyborca będzie mógł zagłosować na kandydatów, starających się uzyskać mandat poselski. Przypomnijmy więc, jakie kompetencje mają posłowie.
W Polsce posłowie są reprezentantami wyborców w niższej izbie parlamentu – czyli w Sejmie. Jest ich 460, a wybieramy ich w 41 okręgach wyborczych, w każdym – w zależności od wielkości okręgu – od 7 do 20 posłów. Posłem może zostać każdy obywatel RP, który najpóźniej w dniu wyborów ukończy 21 lat i posiada czynne prawo wyborcze. Po zwycięstwie w wyborach poseł składa przed sejmem ślubowanie.
Art. 104 ust. 2 Konstytucji RP:
Przed rozpoczęciem sprawowania mandatu posłowie składają przed Sejmem następujące ślubowanie:
Uroczyście ślubuję rzetelnie i sumiennie wykonywać obowiązki wobec Narodu, strzec suwerenności i interesów Państwa, czynić wszystko dla pomyślności Ojczyzny i dobra obywateli, przestrzegać Konstytucji i innych praw Rzeczypospolitej Polskiej.
Jako członkowie Sejmu, posłowie zrzeszają się w koła lub kluby poselskie. Tworzą wtedy swojego rodzaju frakcję w parlamencie, związaną spójnymi poglądami politycznymi. Koło poselskie składa się z co najmniej 3 posłów, a klub z co najmniej 15. Każdy poseł może być członkiem tylko jednego koła lub klubu. Mogą także pozostawać posłami niezrzeszonymi.
Art. 8 Regulaminu Sejmu:
1. Posłowie mogą tworzyć w Sejmie kluby poselskie lub koła poselskie oparte na zasadzie politycznej.
2. Klub tworzy co najmniej 15 posłów.
3. Koło tworzy co najmniej 3 posłów.
4. Poseł może należeć tylko do jednego klubu poselskiego lub koła poselskiego.
Podstawową rolą poselską jest uczestniczenie w obradach Sejmu. Podczas nich biorą udział w głosowaniach nad projektami ustaw i uchwał. Uczestniczą także w dyskusjach prowadzonych podczas obrad. Mogą występować na mównicy, jeżeli zgłoszą to wcześniej sekretarzowi Sejmu prowadzącemu listę mówców. Przemówienia posłów w dyskusji nie mogą trwać dłużej niż 10 minut, z wyjątkiem wystąpień klubowych, które nie mogą przekraczać 20 minut. Każdy poseł może zabrać głos w danej sprawie tylko dwa razy. Drugie przemówienie posła nie może trwać dłużej niż 5 minut.
Regulamin Sejmu
Art. 180
1. Przemówienia posłów w dyskusji nie mogą trwać dłużej niż 10 minut, z wyjątkiem wystąpień klubowych, które nie mogą przekraczać 20 minut. Marszałek Sejmu, po porozumieniu z Konwentem Seniorów, może ustalić inny czas przemówień i przedstawić do zatwierdzenia Sejmowi.
2. W debacie nad daną sprawą poseł może zabierać głos tylko dwa razy. Powtórne przemówienie posła w tej samej sprawie nie może trwać dłużej niż 5 minut.
3. O przedłużeniu czasu przemówienia lub o udzieleniu posłowi głosu dodatkowo decyduje Marszałek.
Grupa 15 posłów może zainicjować proces ustawodawczy poprzez okazanie swojego poparcia dla przygotowanego projektu ustawy. Składają wtedy pod nim swoje podpisy. Jeżeli któryś poseł zmieni swoje zdanie po podpisaniu projektu, może wycofać swoje poparcie dla proponowanej ustawy do końca drugiego czytania. Podpis pod projektem ustawy nie oznacza, że poseł musi później przychylnie za nią zagłosować.
Ponadto podczas obrad Sejmu posłowie uczestniczą m.in. w wyborze:
– marszałka i wicemarszałków Sejmu,
– sędziów Trybunału Konstytucyjnego,
– Prezesa Najwyższej Izby Kontroli,
– Rzecznika Praw Obywatelskich,
– Prezesa Narodowego Banku Polskiego,
– członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
– członków Państwowej Komisji Wyborczej.
Posłowie uczestniczą w posiedzeniach komisji sejmowych. Rozpatrują na nich projekty ustaw i uchwał, sprawozdania i informacje ministrów oraz kierowników naczelnych organów administracji państwowej i opiniują, skierowane przez marszałka Sejmu, wnioski w sprawie wyboru, powołania lub odwołania przez Sejm poszczególnych osób na określone stanowiska państwowe. Skład poszczególnych komisji wybierany jest przez Sejm na wniosek prezydium Sejmu. Na pierwszym posiedzeniu każdej komisji wybierane jest z kolei prezydium komisji, w skład którego wchodzi przewodniczący i jego zastępcy.
Posłowie aktywnie sprawują kontrolę nad władzą wykonawczą. W tym celu składają interpelacje do Rady Ministrów. Są one pisemnym pytaniem, które odnosi się do konkretnych problemów związanych z prowadzoną przez rząd polityką. Interpelacja może być skierowana do Prezesa Rady Ministrów lub do konkretnego ministra. Interpelacja powinna zawierać krótkie przedstawienie stanu faktycznego będącego jej przedmiotem oraz wynikające z niego pytania. Odpowiedź na interpelację musi zostać udzielona w formie pisemnej nie później niż w terminie 21 dni od dnia jej otrzymania. Jeżeli odpowiedź nie jest zadowalająca dla posła, może on zwrócić się do marszałka Sejmu o wystąpienie do interpelowanego z żądaniem dodatkowych wyjaśnień na piśmie, uzasadniając przyczyny nieprzyjęcia odpowiedzi. Z takim wnioskiem może wystąpić tylko raz, najpóźniej 30 dni od dnia otrzymania niezadowalającej odpowiedzi. Dodatkowe wyjaśnienia muszą zostać udzielane w terminie 21 dni od dnia otrzymania kolejnego wniosku.
Regulamin Sejmu
Art. 192
1. Posłowi przysługuje prawo złożenia interpelacji w sprawach o zasadniczym charakterze i odnoszących się do problemów związanych z polityką państwa.
2. Interpelacja powinna zawierać krótkie przedstawienie stanu faktycznego będącego jej przedmiotem oraz wynikające zeń pytania oraz powinna być skierowana zgodnie z właściwością interpelowanego.
3. Interpelację składa się w formie pisemnej na ręce Marszałka Sejmu.
4. Prezydium Sejmu pozostawia bez biegu interpelację, która nie spełnia wymogów określonych w ust. 1 i 2.
5. Prezydium Sejmu może zażądać skreślenia z interpelacji zwrotów sprzecznych z zasadami etyki poselskiej, pod rygorem nieprzyjęcia interpelacji.
6. Marszałek Sejmu przesyła interpelację niezwłocznie interpelowanemu.
7. Informacja o złożonych interpelacjach oraz teksty interpelacji, którym Prezydium Sejmu nadało bieg, są udostępniane w Systemie Informacyjnym Sejmu.
Art. 193
1. Odpowiedź na interpelację jest udzielana w formie pisemnej nie później niż w terminie 21 dni od dnia otrzymania interpelacji.
2. Odpowiedź pisemną składa się na ręce Marszałka Sejmu. Marszałek Sejmu przesyła odpowiedź na interpelację interpelantowi. Informacje o nadesłanych odpowiedziach na interpelacje, braku odpowiedzi na nie oraz teksty nadesłanych odpowiedzi są udostępniane w Systemie Informacyjnym Sejmu.
3. W razie uznania odpowiedzi, o której mowa w ust. 2, za niezadowalającą interpelant może zwrócić się do Marszałka Sejmu o wystąpienie do interpelowanego z żądaniem dodatkowych wyjaśnień na piśmie, uzasadniając przyczyny nieprzyjęcia odpowiedzi. Z wnioskiem takim można wystąpić tylko raz, nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania niezadowalającej odpowiedzi. Dodatkowe wyjaśnienia udzielane są przez interpelowanego w terminie 21 dni od dnia otrzymania żądania dodatkowych wyjaśnień.
Za wykonywane przez siebie funkcje posłowie otrzymują uposażenie poselskie. Jego wysokość odpowiada wynagrodzeniu podsekretarza stanu – obecnie jest to 9892,30 zł brutto. Nie każdy poseł je jednak otrzymuje. Uposażenie nie przysługuje parlamentarzystom, którzy osiągają dochody z innej aktywności niezwiązanej z wykonywaniem funkcji poselskich (z pominięciem działalności podlegającej prawu autorskiemu). Ponadto na koniec kadencji każdemu posłowi, który nie został wybrany na następną, przysługuje jednorazowa odprawa w wysokości trzech uposażeń (29.676 zł brutto).
W związku z tym, że praca poselska często wiąże się z koniecznością odbywania wielu podróży, mają oni prawo do bezpłatnych przejazdów komunikacją miejską, środkami transportu publicznego i przelotów samolotem (w ruchu krajowym).
Posłowie otrzymują także wsparcie finansowe na prowadzenie biur poselskich. Obecnie wynosi ono 19.000 zł miesięcznie. Poseł z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności może wystąpić do marszałka Sejmu z wnioskiem o podwyższenie tej kwoty (nie więcej niż o 50%).
Każdy poseł może korzystać z immunitetu. Gwarantuje on ochronę i niezależność – posłowie nie mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności za jakiekolwiek działania podejmowane w związku z wykonywaniem swojego mandatu. Immunitet ten może zostać jednak uchylony za zgodą Sejmu. W takiej sytuacji poseł może zostać pociągnięty do odpowiedzialności sądowej. Bez zgody izby poseł nie może także zostać aresztowany, z wyjątkiem sytuacji ujęcia go na gorącym uczynku, gdy jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Każdy poseł ma obowiązek uczestniczenia w głosowaniach. Obecność posła na posiedzeniu Sejmu jest potwierdzana na liście obecności oraz poprzez potwierdzony udział w głosowaniach. Na posiedzeniach komisji każdy poseł potwierdza swoją obecność, składając swój podpis na odpowiedniej liście.
Art. 7 ust. 4 Regulaminu Sejmu:
Do podstawowych obowiązków posła należy w szczególności:
1) udział w głosowaniach podczas posiedzeń Sejmu i w komisjach sejmowych;
2) stosowanie się do wynikających z Regulaminu Sejmu poleceń Marszałka Sejmu.
Jeżeli poseł nie może wziąć udziału w posiedzeniu Sejmu lub komisji, musi zawiadomić przed terminem posiedzenia odpowiednio marszałka Sejmu lub przewodniczącego komisji. Następnie jest zobowiązany do usprawiedliwienia swojej nieobecności w ciągu 7 dni w formie pisemnej.
Według Regulaminu Sejmu przyczyny usprawiedliwiające nieobecność posła w posiedzeniu Sejmu lub komisji to:
– choroba lub konieczność opieki nad chorym,
– wyjazdy zagraniczne lub krajowe z polecenia Sejmu, marszałka Sejmu lub komisji,
– zbieg posiedzeń komisji, do których poseł należy, jeżeli brał udział w jednym z nich,
– inne ważne, niemożliwe do przewidzenia lub nieuchronne przeszkody.
Poseł może jednak z ważnych przyczyn zwrócić się do marszałka Sejmu o udzielenie urlopu, który udziela go w porozumieniu z prezydium klubu lub koła, którego poseł jest członkiem. Za czas trwania urlopu dłuższego niż 14 dni nie wypłaca się diety poselskiej.
Każdy poseł musi zachowywać się zgodnie z „zasadami etyki poselskiej”. Zasady te określa uchwała Sejmu z 1998 r. Wynika z niej, że powinien zachowywać się w sposób odpowiadający godności posła, kierując się w szczególności zasadami bezinteresowności, jawności, rzetelności, dbałości o dobre imię Sejmu i odpowiedzialności. Za naruszanie tych zasad może on zostać zgłoszony do Komisji Etyki Poselskiej. W jej skład wchodzą posłowie reprezentujący wszystkie kluby poselskie. Po rozpatrzeniu sprawy posła, który potencjalnie swoim zachowaniem naruszył etykę poselską, komisja może zwrócić mu uwagę, udzielić upomnienia lub udzielić nagany. Uchwały komisji podaje się do wiadomości publicznej.
Posłowie i senatorowie działają w imieniu obywateli. Mają ustawowy obowiązek uwzględniać w swojej pracy parlamentarnej opinie, postulaty i wnioski zgłaszane przez wyborców.
Ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora
Art. 21. 1. Posłowie i senatorowie przyjmują opinie, postulaty, wnioski wyborców oraz ich organizacji i biorą je pod uwagę w swej działalności parlamentarnej.
Art. 23. 1. Posłowie i senatorowie tworzą biura poselskie, senatorskie lub poselsko-senatorskie w celu obsługi swojej działalności w terenie.
Mają także obowiązek prowadzenia przynajmniej jednego biura poselskiego (biuro podstawowe), chociaż wielu parlamentarzystów ma ich więcej (filie biura). Adresy, numery telefonów do tych biur oraz adresy mailowe posłów każdy obywatel może znaleźć na stronie sejmu w profilach posłów oraz na profilach polityków w serwisie MamPrawoWiedziec.pl.
Każdy poseł ma prawo interweniować w sprawach zgłaszanych przez wyborców. Dzięki biurom poselskim możesz skontaktować się ze swoim reprezentantem i umówić się z nim na spotkanie w takiej sprawie. Wszystkie organy administracji rządowej, samorządy czy przedsiębiorstwa państwowe mają obowiązek rozpatrzyć przedmiot interwencji poselskiej w ciągu 14 dni. Kierownicy tych instytucji muszą przyjąć posła lub senatora i udzielić mu wszelkich wyjaśnień. Poseł lub senator na podstawie swojej legitymacji ma wstęp na teren każdej takiej jednostki.
Każdy poseł musi także co roku złożyć oświadczenie majątkowe. W przypadku odmowy lub złożenia fałszywego oświadczenia, posłom grozi odpowiedzialność karna.