Jakie są zadania Rzecznika Praw Dziecka?

Zgodnie z ustawą o Rzeczniku Praw Dziecka możliwa jest jednorazowa reelekcja osoby sprawującej ten urząd. Poprzedni RPD – Mikołaj Pawlak – nie ubiegał się ponownie o ten urząd. Do laski marszałkowskiej wpłynęła bowiem tylko jedna formalna kandydatura na to stanowisko – adwokatki Moniki Horny-Cieślak, która 28 listopada została wybrana na to stanowisko.

Obowiązki Rzecznika Praw Dziecka

Rzecznik Praw Dziecka stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji RP, Konwencji o prawach dziecka i innych przepisach prawa. Jego funkcja polega na podejmowaniu działań mających na celu zapewnienie dzieciom w Polsce pełnego i harmonijnego rozwoju, z poszanowaniem ich godności i podmiotowości. Wykonując swoje obowiązki, Rzecznik musi także działać z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców.

Art. 3 ust. 2 Ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka:

Rzecznik działa na rzecz ochrony praw dziecka, w szczególności:

1.  prawa do życia i ochrony zdrowia;
2.  prawa do wychowania w rodzinie;
3.  prawa do godziwych warunków socjalnych;
4.  prawa do nauki.

Do obowiązków Rzecznika Praw Dziecka należy także ochrona dzieci przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbaniem oraz innymi formami złego traktowania. Ustawa zobowiązuje go także do działań na rzecz promocji praw dziecka oraz metod ich ochrony. Szczególną troską i pomocą Rzecznik powinien otaczać dzieci niepełnosprawne.

Co robi Rzecznik Praw Dziecka?

Rzecznik z własnej inicjatywy podejmuje działania mające na celu spełnienie wspomnianych wyżej obowiązków. 

Praca rzecznika opiera się na pozyskiwaniu informacji z różnych źródeł i podejmowaniu działań na ich podstawie. Zarówno obywatele, jak i organizacje mogą zgłaszać do Rzecznika informacje o naruszaniu praw dziecka. Po otrzymaniu zgłoszenia Rzecznik zobowiązany jest przedstawić im swoje stanowisko wobec danej sytuacji, a w przypadku podjętej w wyniku zgłoszenia interwencji – o jej skutkach.

Rzecznik współdziała ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi i fundacjami działającymi na rzecz ochrony praw dziecka. Posiada prawo do badania każdej sprawy u źródła. Może żądać od organów władzy publicznej (np. ministerstw), organizacji lub instytucji złożenia wyjaśnień, udzielenia informacji lub udostępnienia akt i dokumentów. Organy, organizacje i instytucje, do których zwróci się Rzecznik, mają obowiązek z nim współdziałać i udzielać mu pomocy. Rzecznik może również występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej. Może też zlecać przeprowadzanie badań oraz sporządzanie ekspertyz i opinii.

Rzecznik Praw Dziecka posiada szereg praw umożliwiających mu uczestnictwo w procesach sądowych:

• może wnioskować o udział w postępowaniach przed Trybunałem Konstytucyjnym wszczętych na podstawie wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich lub, w przypadku skarg konstytucyjnych, dotyczących praw dziecka oraz brać udział w tych postępowaniach;
• może występować do Sądu Najwyższego z wnioskami w sprawie rozstrzygnięcia rozbieżności w wykładni prawa w zakresie przepisów prawnych dotyczących praw dziecka;
• może żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wziąć udział w toczącym się już postępowaniu;
• może wziąć udział w toczącym się już postępowaniu w sprawach dotyczących nieletnich;
• może żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa;
• może zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach.

Kto może zostać RPD i jak jest on wybierany?

Rzecznikiem Praw Dziecka może zostać każdy polski obywatel spełniający następujące warunki: musi mieć ukończone studia wyższe i uzyskać tytuł magistra lub tytuł z nim równorzędny; posiadać co najmniej pięcioletnie doświadczenie w pracy z dziećmi lub na rzecz dzieci; posiadać pełną zdolność do czynności prawnych i korzystać z pełni praw publicznych oraz nie może być uprzednio osobą skazaną prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne. Ustawa stwierdza także, że Rzecznikiem musi być osoba, która „jest nieskazitelnego charakteru i wyróżnia się wysokim autorytetem ze względu na walory moralne i wrażliwość społeczną”.

Rzecznika powołuje Sejm, za zgodą Senatu, na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy co najmniej 35 posłów lub co najmniej 15 senatorów. Jeżeli Senat nie wyrazi zgody na powołanie Rzecznika, którego wybrał Sejm, niższa izba parlamentu musi powołać na to stanowisko inną osobę. Do powołania Rzecznika potrzebne są głosy większości posłów niższej izby parlamentu. 

Przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków Rzecznik składa przed Sejmem ślubowanie:

„Ślubuję uroczyście, że przy wykonywaniu powierzonych mi obowiązków Rzecznika Praw Dziecka dochowam wierności Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, będę strzec praw dziecka, kierując się przepisami prawa, dobrem dziecka i dobrem rodziny. Ślubuję, że powierzone mi obowiązki będę wypełniać bezstronnie, z najwyższą sumiennością i starannością, że będę strzec godności powierzonego mi stanowiska oraz dochowam tajemnicy prawnie chronionej”.

Urzędujący Rzecznik Praw Dziecka nie może:

• zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych;
• należeć do partii politycznej;
• prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z obowiązkami i godnością jego urzędu.

Kadencja Rzecznika Praw Dziecka trwa 5 lat.