Zebraliśmy wszystkie informacje o referendum, które odbędzie się wraz wyborami parlamentarnymi, 15 października 2023.
Na 15 października 2023 r. zaplanowane jest zarówno głosowanie w wyborach do Sejmu i do Senatu, jak i głosowanie w referendum. Głosowanie w referendum odbędzie się w tych samych lokalach wyborczych co głosowanie w wyborach do parlamentu, a przeprowadzać je będą te same obwodowe komisje wyborcze. Każdy wyborca będzie mógł otrzymać trzy karty do głosowania (do Sejmu, do Senatu i referendalną). Wybory i referendum odbędą się przy użyciu jednej urny wyborczej, do której wrzucane będą zarówno karty do głosowania w wyborach, jak i karty do głosowania w referendum. Wydatki związane z organizacją przygotowań i przeprowadzeniem referendum pokrywane są z budżetu państwa.
W czerwcu prezes PiS Jarosław Kaczyński zaproponował przeprowadzenie referendum tego samego dnia, w którym odbędą się parlamentarne. 17 sierpnia Sejm przegłosował wniosek Rady Ministrów o przeprowadzenie referendum głosami Zjednoczonej Prawicy.
1. Czy popierasz wyprzedaż majątku państwowego podmiotom zagranicznym, prowadzącą do utraty kontroli Polek i Polaków nad strategicznymi sektorami gospodarki?
2. Czy popierasz podniesienie wieku emerytalnego, w tym przywrócenie podwyższonego do 67 lat wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn?
3. Czy popierasz likwidację bariery na granicy Rzeczypospolitej Polskiej z Republiką Białorusi?
4. Czy popierasz przyjęcie tysięcy nielegalnych imigrantów z Bliskiego Wschodu i Afryki, zgodnie z przymusowym mechanizmem relokacji narzucanym przez biurokrację europejską?
Podstawowym organem, któremu ustawa powierza organizację i przeprowadzenie referendum, jest Państwowa Komisja Wyborcza. W procesie organizacji referendum uczestniczą także komisje okręgowe i obwodowe. Organem pomocniczym dla PKW w sprawach organizacyjno-technicznych jest Krajowe Biuro Wyborcze. Więcej na ten temat przeczytasz tutaj.
Kampania referendalna to okres, w którym uprawnione do tego podmioty agitują na rzecz konkretnych odpowiedzi na zadane w referendum pytania. Czas ten rozpoczął się wraz z zarządzeniem referendum, a skończy się w piątek 13 października 2023 r. o północy (tak samo, jak kampania wyborcza). 14 i 15 października – aż do zamknięcia lokali wyborczych – będą natomiast obowiązywały cisza referendalna oraz cisza wyborcza, w trakcie których prowadzenie jakiejkolwiek agitacji jest zabronione pod groźbą kary.
Podmiotami uprawnionymi do prowadzenia kampanii referendalnej są: partie polityczne, kluby poselskie, senackie i parlamentarne, stowarzyszenia, fundacje i inne organizacje społeczne — wszystkie po zgłoszeniu chęci prowadzenia takiej kampanii Państwowej Komisji Wyborczej i spełnieniu odpowiednich wymagań określonych w ustawie.
Komitet wyborczy to specjalny podmiot tworzony na czas kampanii wyborczej. Komitety mogą tworzyć m.in. partie polityczne, koalicje partii czy wyborcy. Kampania wyborcza finansowana jest ze środków własnych komitetu. W przypadku komitetów wyborczych partii i koalicji są to środki przelane na konto komitetu z Funduszu Wyborczego tych partii. Na Fundusz Wyborczy składają się m.in. środki własne partii, darowizny i spadki od wyborców.
Kampanię referendalną mogą prowadzić partie polityczne, stowarzyszenia, fundacje, obywatele oraz inne podmioty. Wydatki ponoszone przez podmioty biorące udział w kampanii referendalnej pokrywane są z ich źródeł własnych i zgodnie z przepisami określającymi ich działalność finansową.
Jeżeli podmiot chce emitować darmowe spoty referendalne w publicznych stacjach radiowych i telewizyjnych w przeznaczonym do tego czasie antenowym, powinien zgłosić taką chęć PKW.
Jeżeli więc partia chce brać udział w obydwu kampaniach, to w kampanii wyborczej rejestruje komitet wyborczy, prowadzi i finansuje wszystkie działania przez niego, a w kampanii referendalnej prowadzi kampanię jako partia polityczna ze środków własnych.
Wydatki ponoszone przez podmioty biorące udział w kampanii referendalnej (np. partie polityczne, organizacje społeczne, grupy obywateli) pokrywane są z ich własnych źródeł i zgodnie z właściwymi przepisami określającymi ich działalność finansową.
Do finansowania kampanii referendalnej nie mają jednak zastosowania przepisy Kodeksu wyborczego. Budżet przeznaczony na kampanię referendalną jest więc całkowicie odrębny od budżetu na parlamentarną kampanię wyborczą.
W porównaniu do zasad ustalonych w Kodeksie wyborczym sposób wydatkowania środków finansowych w kampanii referendalnej jest łatwiejszy i praktycznie nie podlega kontroli. Przede wszystkim – w przeciwieństwie do kampanii parlamentarnej – nie istnieją limity wydatków na kampanię związaną z referendum. Partie polityczne (i inne podmioty) mogą wydać dowolną ilość środków na kampanię referendalną i nie są zobowiązane do składania oddzielnych sprawozdań czy informacji finansowych po zakończeniu kampanii. Nie oznacza to jednak, że te wydatki nie są nigdzie odnotowywane. W przypadku partii politycznych czy organizacji społecznych wydatki na kampanię referendalną powinny być zawarte w sprawozdaniu rocznym.
Brak limitów wydatków w kampanii referendalnej może więc być sposobem na obejście przepisów i limitów dotyczących finansowania kampanii wyborczej.
Możliwość kontroli wydatków na kampanię referendalną jest dosyć ograniczona. Opinia publiczna jest w stanie zapoznać się kwotami wydanymi na tę kampanię przez partie polityczne czy organizacje społeczne na podstawie składanych corocznie przez te podmioty sprawozdań finansowych. Nie ma jednak przepisów, które nakazywałyby wyodrębnienie wydatków na kampanię referendalną jako oddzielnej pozycji w sprawozdaniu.
Zabronione jest prowadzenie kampanii referendalnej na terenie zakładów pracy w sposób, który mógłby zakłócać ich normalne funkcjonowanie. W niektórych miejscach w ogóle nie można prowadzić takiej kampanii. Są to:
– urzędy administracji rządowej i administracji samorządu terytorialnego oraz sądy;
– jednostki wojskowe i inne jednostki, które podlegają ministrowi obrony narodowej oraz oddziały obrony cywilnej;
– a także skoszarowane jednostki podległe ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych.
Zabronione jest również organizowanie w ramach prowadzonej kampanii referendalnej gier losowych i konkursów, w których wygranymi są nagrody pieniężne lub przedmioty o wartości wyższej niż wartość przedmiotów zwyczajowo używanych w celach reklamowych lub promocyjnych. W ramach prowadzonej kampanii referendalnej nie można również podawać oraz dostarczać napojów alkoholowych.
To zależy od rodzaju zaobserwowanych nieprawidłowości. Jeżeli chodzi o rozpowszechnianie informacji nieprawdziwych w kampanii referendalnej to właściwym trybem ich zgłoszenia jest wniosek do Sądu Okręgowego. Taki wniosek ma prawo wnieść każda osoba, której prawa dotyczy wynik postępowania. Można się w nim domagać wydania orzeczenia o:
– zakazie rozpowszechniania takich informacji;
– przepadku materiałów zawierających takie informacje;
– nakazania sprostowania takich informacji;
– nakazania publikacji odpowiedzi na stwierdzenia naruszające dobra osobiste;
– nakazania przeproszenia osoby, której dobra osobiste zostały naruszone.
Jeżeli natomiast zaobserwowane nieprawidłowości dotyczą zaobserwowania przestępstwa przeciwko referendum lub naruszenia przepisów ustawy o referendum dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyniku referendum można wnieść protest do Sądu Najwyższego w ciągu 7 dni od ogłoszenia wyniku referendum przez Państwową Komisję Wyborczą.
Z prawnego punktu widzenia referendum ma moc wiążącą, jeżeli weźmie w nim udział ponad połowa osób uprawnionych do głosowania. Do frekwencji liczą się wszystkie głosy oddane w referendum – zarówno ważne, jak i nie ważne. Sposób zadania pytań w referendum w 2023 r. uniemożliwia jednak zapewnienie realizacji postulatów w nich sformułowanych.
Sprzeciw organizacji wynika z poważnych obaw co do uczciwości, legalności i konsekwencji referendum.
Organizacje wzywają do wyrażenia sprzeciwu wobec polityki rządu, który organizuje referendum w ostatniej chwili, łączy jego organizację z kampanią wyborczą i przygotował nieprecyzyjne pytania, i niewzięcia udziału w referendum zaplanowanym na 15 października.
Oto postulaty sformułowane w podpisanej przez nie deklaracji:
Wiążący wynik głosowania referendum powinien oznaczać powstanie prawnego obowiązku realizacji jego rozstrzygnięcia przez organy władzy. Nieprecyzyjny i ogólny charakter czterech wskazanych pytań referendalnych nie tylko nie pozwoli na uwzględnienie pełnego kontekstu i konsekwencji takiej decyzji, ale również uniemożliwi realizację rozstrzygnięcia referendalnego.
Organizacja referendum ogólnokrajowego w dniu wyborów parlamentarnych wpływa negatywnie na transparentność procesu wyborczego i uczciwość kampanii wyborczej. Partia rządząca dysponuje niewspółmiernie wysokimi środkami na kampanię, w praktyce niemożliwe będzie rozgraniczenie wydatków ponoszonych na kampanię wyborczą i kampanię referendalną. Równolegle prowadzenie kampanii wyborczej i kampanii referendalnej może prowadzić do nadużyć oraz wpłynąć na realizację zasady równości w procesie wyborczym.
Prawa człowieka, w tym prawa migrantów i uchodźców, to fundamentalne i niezbywalne prawa każdej jednostki, a ich ochrona nie powinna być pozostawiona do rozstrzygnięcia w politycznie motywowanym, populistycznym referendum. Decyzje dotyczące praw człowieka, w tym migrantów, powinny być podejmowane w oparciu o międzynarodowe standardy prawne, wiedzę ekspercką oraz dialog społeczny, a nie przez wynik jednorazowego głosowania.
Spoty objaśniające do pytań o rzekomej „przymusowej” relokacji uchodźców oraz o likwidacji bariery na granicy z Białorusią zawierają szereg nieprawdziwych informacji i przedstawiają uproszczony, fałszywy obraz rzeczywistości, w której należy się bać osób, które szukają w Polsce schronienia. Stosowanie dyskryminującego, błędnego pod względem prawnym i opresyjnego wobec uchodźców i migrantów języka uniemożliwia rzetelną i opartą na szacunku debatę.
Referendum jest wiążące, jeśli ponad połowa osób uprawnionych do głosowania pobrała kartę i wrzuciła ją do urny, nie przedzierając jej. Jednak zniszczenie karty referendalnej może być uznane za czyn karalny (patrz niżej).
Nie możesz być zmuszony ani do głosowania w wyborach, ani do udziału w referendum. Decyzja o udziale w wyborach (np. do Sejmu lub do Senatu) albo w referendum jest więc Twoją decyzją.
Ponieważ 15 października odbędzie się głosowanie zarówno w wyborach do Sejmu i Senatu, jak i w referendum; możesz zdecydować czy chcesz wziąć udział:
– jedynie w wyborach do Sejmu i do Senatu (bez udziału w referendum);
– jedynie w referendum (bez udziału w wyborach do Sejmu i do Senatu);:
– jedynie w wyborach do Sejmu (bez udziału w wyborach do Senatu i w referendum);
Jeżeli odmówisz przyjęcia karty lub kart do głosowania, obwodowa komisja wyborcza odnotuje to w spisie wyborców.
– karta referendalna musi być zgodna z ustalonym wzorem karty i mieć dwie pieczęcie;
– jest w całości – nie jest całkowicie przedarta.
Na karcie referendalnej będą 4 pytania – możesz więc oddać 4 głosy. Na każde z pytań możesz odpowiedzieć „Tak”, „Nie” lub nie odpowiadać. Ważność głosu rozpatrywana jest oddzielnie dla każdego pytania.
1 pytanie = 1 głos = 1 „X”
Aby oddać ważny głos w odpowiedzi na dane pytanie, powinieneś postawić znak „X” w kratce obok odpowiedzi, którą wybierasz (czyli w kratce przy odpowiedzi „Tak” lub w kratce przy odpowiedzi „Nie”). I tak dla każdego z czterech pytań.
Jeżeli chcesz odpowiedzieć na wszystkie 4 pytania – powinieneś postawić 4 znaki „X” przy wybranych przez Ciebie odpowiedziach – po jednym do każdego pytania. Jeżeli nie chcesz odpowiadać na wszystkie pytania – postaw znak „X” tylko w kratce „Tak” lub „Nie” przy tym pytaniu/ach, na które chcesz odpowiedzieć. Pozostałe pola pozostaw puste.
Na karcie referendalnej będą 4 pytania – możesz więc oddać 4 głosy. Na każde z pytań możesz odpowiedzieć „Tak”, „Nie” lub nie odpowiadać. Ważność głosu rozpatrywana jest oddzielnie dla każdego pytania.
Aby oddać nieważny głos na dane pytania, masz dwie możliwości: możesz nie odpowiadać na to pytanie, a więc nie stawiać znaku „X” przy żadnej odpowiedzi LUB możesz postawić znak „X” zarówno przy odpowiedzi „Tak”, jak i przy odpowiedzi „Nie”.
Pamiętaj, na karcie referendalnej są 4 pytania – jeżeli chcesz oddać nieważny głos dla każdego z pytań – możesz zostawić wszystkie kratki puste, lub postawić łącznie 8 znaków „X”.
Zarówno oddając głos ważny, jak i oddając głos nieważny, zostaniesz uwzględniony we frekwencji. Jeżeli frekwencja w referendum przekroczy 50 proc., to będzie ono wiążące.
Ponieważ na karcie referendalnej są 4 pytania – można oddać max. 4 głosy. Ważny jest każdy głos, który został oddany w prawidłowy sposób na pojedyncze pytanie – znak „X” postawiony w kratce przy odpowiedzi „Tak” lub przy odpowiedzi „Nie”. Ważność głosu rozpatrywana jest oddzielnie dla każdego pytania, więc oddanie głosu nieważnego przy jednym z pytań, nie unieważnia prawidłowo oddanych głosów przy pozostałych pytaniach.
Taka karta do głosowania liczy się do frekwencji referendum.
Głos nieważny liczy się do frekwencji, która determinuje to, czy referendum jest wiążące. Brak udziału w referendum sprawia, że nie będziemy wliczani do frekwencji.
Referendum nie jest wiążące, jeśli ponad połowa osób uprawnionych do głosowania nie weźmie w nim udziału (nie pobiorą kart do głosowania i nie wrzucą ich do urny), a nie, kiedy oddadzą głosy nieważne.
Poniewaz frekwencja w referendum ustalana jest na podstawie kart wyjętych z urny, aby nie brać udziału w referendum najlepiej w ogóle nie pobierać karty referendalnej i upewnić się, że zostało to odnotowane przez komisję w spisie wyborców. Jeżeli w trakcie pobierania kart do głosowania w wyborach parlamentarnych komisja wyda nam także kartę referendalną, pomimo prośby o to, żeby jej nie dawać, należy zwrócić kartę referendalną komisji i upewnić się, że zostało to przez nią odnotowane.
Komisja odnotuje to w spisie wyborców – a zatem niepobranie karty do głosowania zostanie zapisane i będzie widoczne dla członków komisji.
Komisje wyborcze korzystają z tzw. „nakładek RODO” – to specjalne papierowe lub plastikowe osłony na spis wyborców, dzięki którym podpisując odbiór karty w spisie wyborców, widzimy tylko swoje dane. Stosowanie tych nakładek uniemożliwia innym osobom głosującym zobaczenie naszych danych, a więc sprawdzenie, czy wzięliśmy udział w głosowaniu oraz czy przyjęliśmy, bądź odmówiliśmy przyjęcia kart/y do głosowania.
Niemniej jednak, informacja o tym, ile kart do głosowania pobraliśmy, a więc czy wzięliśmy udział w referendum, będzie do dyspozycji komisji. Ta informacja jest niezbędna, aby komisja podczas liczenia głosów mogła sprawdzić, czy liczba kart wydanych wyborcom + liczba kart niewykorzystanych jest równa liczbie kart otrzymanych przez komisję. Jest to jeden z etapów poprawnej procedury liczenia głosów.
Członkowie komisji, którzy w czasie pełnienia tej funkcji są funkcjonariuszami publicznymi, nie powinni przetwarzać naszych danych – w tym danych wrażliwych dot. faktu głosowania/niegłosowania – w celach innych niż konieczne do przeprowadzenia głosowania i ustalenia wyniku wyborów i referendum.
Jeśli komisja wydała mi kartę do głosowania w referendum, a ja nie chcę w nim wziąć udziału – mogę, będąc przy stole komisji, zwrócić kartę referendalną i zgłosić komisji, że chcę odnotować, że odmawiam przyjęcia karty referendalnej.
Zniszczenie karty referendalnej może być uznane za czyn karalny. Jeżeli ktoś nie chce brać udziału w referendum, najbezpieczniejszym sposobem jest niepobieranie karty referendalnej od komisji.
Tylko karta całkowicie przedarta nie liczy się do frekwencji. Karta pomięta, naddarta, pomazana, z dopisanym dodatkowym pytaniem lub z brakiem odpowiedzi, to nadal karta ważna, która liczy się do frekwencji. Warto jednak pamiętać, że zniszczenie karty referendalnej może być karane, więc jeżeli ktoś nie chce brać udziału w referendum, to najbezpieczniejszym sposobem jest niepobieranie karty referendalnej od komisji.
Jeżeli otrzymasz niekompletny pakietu do głosowania korespondencyjnego możesz poprosić o dosłanie brakujących elementów. W tym celu musisz jednak udowodnić, że pakiet, który otrzymałeś, jest faktycznie niekompletny. Z doświadczenia wyborów prezydenckich 2020 wiemy, że nie jest to łatwe, ponieważ urzędnicy wyborczy często stwierdzają, że przedstawione przez wyborców dowody w postaci np. zdjęcia pakietu, na którym widać brak karty do głosowania czy oświadczenia, nie są wystarczające. Potencjalnym, aczkolwiek nie sprawdzonym, rozwiązaniem mogłoby być nagrywanie momentu, w którym dostajesz i rozpakowywujesz swój pakiet do głosowania korespondencyjnego.
Wnioskując o głosowanie korespondencyjne w wyborach do Sejmu i Senatu automatycznie wnioskujesz również o głosowanie korespondencyjne w referendum – czy tego chcesz, czy nie. Odsyłając pakiet korespondencyjny, możesz nie wkładać do niego karty do głosowania w referendum – w ten sposób nie weźmiesz w nim udziału, a pozostałe włożone do koperty karty do głosowania (Sejm i Senat) zostaną policzone.
Odsyłając pakiet korespondencyjny, możesz nie wkładać do niego karty do głosowania w referendum – w ten sposób nie weźmiesz w nim udziału, a pozostałe włożone do koperty karty do głosowania (Sejm i Senat) zostaną policzone.
Tak, akt pełnomocnictwa sporządzony dla głosowania w wyborach do Sejmu i Senatu ma zastosowanie również do referendum.
W przypadku wyborów do Sejmu i Senatu komisje za granicą mają 24 godziny od zakończenia głosowania na policzenie i przesłanie przez konsula do komisji wyższego szczebla protokołów z wynikami głosowania. Jeżeli protokoły nie dotrą do właściwej okręgowej komisji wyborczej w ciągu 24 godzin – głosowanie uznaje się za niebyłe. Oznacza to, że oddane w tej komisji głosy nie będą brane pod uwagę przy ustaleniu wyniku wyborów.
Jeśli chodzi o referendum, w ustawie o referendum ogólnokrajowym nie ma konkretnego przepisu o tym, że w przypadku niepoliczenia przez komisję za granicą głosów w ciągu 24 godzin, wszystkie oddane w tej komisji głosy nie są brane pod uwagę przy ustaleniu wyników referendum. Ustawa zawiera jednak przepis, według którego do kwestii w niej nieuregulowanych stosuje się Kodeks wyborczy. Na tej podstawie oraz na podstawie wytycznych PKW dla referendum ogólnokrajowego w 2015 r. można stwierdzić, że najprawdopodobniej w przypadku nie przesłania protokołu z wynikami referendum przez obwodową komisję wyborczą w ciągu 24 godzin – te głosy nie zostaną uwzględnione przy ustalaniu wyniku referendum.
Komisje zarówno za granicą, jak i w Polsce, liczą głosy w ustalonej kolejności – najprawdopodobniej najpierw policzone zostaną głosy w wyborach do Sejmu, potem do Senatu, a na końcu w referendum. Do każdego z tych trzech głosowań (Sejm, Senat, referendum) sporządzany jest oddzielny protokół z wynikami tego głosowania w każdej komisji wyborczej. Zazwyczaj w przypadku wyborów do więcej niż jednego organu (wybory samorządowe czy wybory parlamentarne) – protokoły były przesyłane do komisji wyższego szczebla zbiorczo – wszystkie na raz.
To, czy 15 października podczas głosowania w wyborach do Sejmu, Senatu i referendum jedyną możliwością będzie łączne przesłanie wszystkich trzech protokołów, zależeć będzie od „konstrukcji” systemu Wsparcie Organów Wyborczych (WOW), przez które protokoły są przesyłane. Na ten moment nie wiemy jeszcze, jak to będzie wyglądało.
Jeżeli komisje będą musiały sporządzić wszystkie 3 protokoły wyników głosowania (Sejm, Senat i referendum) przed przesłaniem ich przez (opisany w punkcie wyżej) system WOW, będzie to oznaczało, że komisje za granicą muszą policzyć głosy we wszystkich trzech głosowaniach (Sejm, Senat, referendum) w ciągu 24 godzin. W tej sytuacji – jeżeli komisja za granicą nie zdąży przygotować i przesłać za pośrednictwem konsula jednego lub więcej protokołu z wynikami głosowania – wszystkie oddane w tej komisji głosy – zarówno w wyborach do Sejmu, Senatu, jak w i referendum – nie będą liczone do ustalenia wyników wyborów i referendum.
Jeżeli komisje będę mogły przesyłać pojedynczo protokoły przez system WOW – oddzielnie dla wyborów do Sejmu, Senatu i referendum, wtedy, w przypadku komisji za granicą, do wyniki wyborów będą ustalane na podstawie głosów ze wszystkich protokołów, które komisja zdąży przesłać przez konsula do komisji wyższego rzędu w ciągu 24 godzin. Najprawdopodobniej Państwowa Komisja Wyborcza określi w wytycznych dla obwodowych komisji wyborczych kolejność liczenia głosów – na ten moment, na podstawie doświadczeń z poprzednich lat, przypuszczamy, iż komisje zaczną od policzenia głosów w wyborach do Sejmu, następnie do Senatu, na końcu głosów w referendum.