W drugiej części naszego poradnika przedstawiamy dwie możliwości wpływu na proces ustawodawczy przez obywateli – zgłoszenie petycji oraz złożenie własnego projektu w ramach obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej.
Każdy obywatel ma prawo do składania petycji. Może to zrobić we własnym imieniu lub w imieniu grupy osób (np. stowarzyszenia).
Konstytucja RP Art. 63.
Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg określa ustawa.Petycję można:
Petycja trafia do Kancelarii Marszałka Sejmu, która ocenia ją pod kątem formalnym. Potem petycję otrzymują członkowie sejmowej Komisji do Spraw Petycji. W komisji podejmowana jest decyzja o tym, czy skierować ją dalej m.in. w formie projektu ustawy, który uwzględnia propozycje zgłoszone przez obywatela. Komisja może petycję skierować także do komisji zajmującej się konkretną branżą lub przekazać informację o takiej petycji ministerstwu. Komisja może również oddalić petycję, jeśli uzna, że nie ma konieczności zmiany w prawie.
Sejm publikuje na stronie informacje o złożonych petycjach. Podaje również dane za poprzednie lata. W 2021 r. komisja rozpatrzyła 332 petycje. Najczęstszym przedmiotem petycji w tamtym roku był wymiar sprawiedliwości oraz prawa i wolności obywatelskie (97). W przypadku aż 179 petycji Komisja postanowiła nie uwzględniać ich żądania, ale 8 petycji poskutkowało wniesieniem przez nią projektu ustawy.
Konstytucja RP Art. 118.2.
Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa.Ustawa o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli:
Art. 2. Grupa obywateli polskich, licząca co najmniej 100 000 osób, mających prawo wybierania do Sejmu, może wystąpić z inicjatywą ustawodawczą przez złożenie podpisów pod projektem ustawy.Obywatele mogą wnieść do marszałka Sejmu własny projekt ustawy, jeśli zbiorą pod nim 100 tys. podpisów.
Pierwszy krok to powołanie komitetu inicjatywy ustawodawczej, który zajmie się wszystkim, co związane z przygotowaniem projektu, jego promocją oraz organizacją zbiórki podpisów. Komitet tworzy 15 obywateli, którzy mają czynne prawo wyborcze do Sejmu i złożyli pisemne oświadczenie o przystąpieniu do komitetu (zawierające imiona i nazwiska, adresy, numery PESEL). W oświadczeniu wskazuje się także pełnomocnika komitetu oraz jego zastępcę.
Po zebraniu pierwszego tysiąca głosów pełnomocnik zanosi do marszałka Sejmu zgłoszenie o utworzeniu komitetu zawierające jego nazwę, adres siedziby, dane obywateli tworzących komitet oraz dane pełnomocnika oraz jego zastępcy. Do zgłoszenia dołącza się projekt ustawy i podpisy. Po zatwierdzeniu dokumentów przez marszałka (w ciągu 14 dni), komitet zyskuje osobowość prawną. Komitet musi to ogłosić w gazecie o zasięgu ogólnopolskim wraz ze swoim adresem oraz wskazaniem miejsca, w którym można się zapoznać z projektem. Sam projekt musi spełniać takie same wymogi, jak inne projekty składane do Sejmu, czyli zawierać m.in. porównanie obecnego i spodziewanego stanu prawnego czy przewidywane skutki finansowe.
Komitet ma trzy miesiące na zebranie reszty (razem 100 tys.) podpisów obywateli, świadczących o ich poparciu. W miejscu ich zbierania, obywatele muszą mieć możliwość zapoznania się z proponowanym projektem ustawy. Pierwsze czytanie obywatelskiego projektu odbywa się w ciągu trzech miesięcy od jego wniesienia.