Rada Europejska i Rada Unii Europejskiej – czy to jedno i to samo?

W poprzednich tekstach przybliżyliśmy tryb działania Parlamentu Europejskiego. W zakresie tworzenia prawa europarlamentarzyści współpracują z Radą Unii Europejskiej (w skrócie nazywaną Radą), czyli ministrami w rządach państw członkowskich. W ramach UE działa także Rada Europejska, która ze względu na swoją nazwę jest często mylona z Radą UE, choć jej kompetencje są zgoła inne. Jednocześnie obie instytucje są często mylone z Radą Europy (rządową organizacją międzynarodową skupiającą państwa europejskie – również te nienależące do UE), co tylko komplikuje zrozumienie kompetencji poszczególnych organów. 

Rada Europejska

W ramach Rady Europejskiej spotykają się przywódcy państw członkowskich (głowy państw lub rządów) na tzw. szczytach Unii. W Radzie Europejskiej zasiadają: przewodniczący Rady Europejskiej, przewodnicząca Komisji Europejskiej i 27 głów państw członkowskich (są to kanclerze, prezydenci lub premierzy). Rada nie uczestniczy w negocjowaniu ani przyjmowaniu prawa unijnego, wskazuje za to ogólny kierunek działań politycznych UE poprzez przyjmowanie konkluzji na szczytach Rady, które odbywają się zwykle raz na 3 miesiące. Członkowie Rady mają jednak wpływ na wybór najważniejszych urzędników unijnych, m.in. wybierają członków Komisji Europejskiej po zatwierdzeniu składu KE przez Parlament Europejski, a także proponują kandydata na przewodniczącego KE. Ponadto Rada Europejska mianuje wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Przewodniczącym Rady Europejskiej jest były premier Belgii Charles Michel.

Rada Unii Europejskiej

W posiedzeniach Rady UE biorą udział ministrowie rządów krajów członkowskich – to oni mają upoważnienie do podejmowania decyzji i zobowiązań. W trakcie posiedzeń ministrowie prowadzą dyskusje nad aktami prawnymi proponowanymi przez PE, dokonują zmian w ich treści oraz przyjmują lub odrzucają wypracowane regulacje. Rada UE obraduje w Brukseli, z wyjątkiem kwietnia, czerwca i października, kiedy spotyka się w Luksemburgu.

Rada kieruje się ogólnymi wytycznymi szefów państw i rządów. Członkowie Rady pracują w dziesięciu obszarach tematycznych, tzw. formacjach (np. rolnictwo, zatrudnienie i ochrona środowiska). Lista ministrów – uczestników posiedzeń Rady zmienia się w zależności od tematu. Różna jest także częstotliwość spotkań. Najczęściej, średnio 3 razy w ciągu miesiąca (dane z 2023 r.), spotykają się ministrowie spraw zagranicznych w ramach Rady do Spraw Zagranicznych. Posiedzeniom Rady ds. Zagranicznych przewodniczy wysoki przedstawiciel Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Obecnie funkcję tę pełni Hiszpan Josep Borrell. Na forum Rady ECOFIN, czyli Rady do Spraw Gospodarczych i Finansowych, raz w miesiącu spotykają się ministrowie gospodarki i finansów.

Tabela z liczbą spotkań poszczególnych rad w 2023 roku

Od 2014 r. w zależności od wagi tematu, aby przegłosować daną kwestię na Radzie, konieczne jest osiągnięcie jednej z trzech „większości”:

• większości zwykłej, czyli minimum 14 państw członkowskich „za”;
• większości kwalifikowanej, czyli „za” głosuje min. 55% państw członkowskich (de facto 15 państw) reprezentujących co najmniej 65% ludności Unii Europejskiej;
• jednomyślności – wszystkie państwa głosują „za”.

Najczęściej, bo w przypadku ok. 80% przyjmowanej legislacji, głosowanie przeprowadza się systemem większości kwalifikowanej. Większość kwalifikowana wymagana jest, kiedy pod głosowanie poddaje się wniosek pochodzący od Komisji lub wysokiego przedstawiciela Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa.

Głosowanie większością kwalifikowaną może zostać zablokowane przez mniejszość blokującą. Aby skutecznie zablokować legislację, poza niespełnieniem jednego z podstawowych warunków skuteczności większości kwalifikowanej, mniejszość blokująca musi składać się z minimum 4 krajów członkowskich. 

Istnieje także specjalny rodzaj większości kwalifikowanej, tzw. wzmocniona większość kwalifikowana. Ten rodzaj głosowania stosuje się przy głosowaniu nad wnioskiem niepochodzącym od Komisji ani wysokiego przedstawiciela. Większość wzmocniona jest osiągana, gdy minimum 72% państw członkowskich (a więc minimum 20 państw) zagłosuje „za”, a państwa te reprezentują minimum 65% ludności unijnej.

Większość zwykła używana jest do przegłosowywania spraw proceduralnych. Z kolei głosowanie jednomyślne wymagane jest w  sprawach kluczowych dla Unii, np. obronności, wspólnej polityki zagranicznej, członkostwa nowych państw w UE czy kwestiach finansowych. W kolejnych latach możemy spodziewać się intensywnej dyskusji o zmianach traktatów unijnych w kontekście zniesienia zasady jednomyślności, np. przy rozszerzeniu UE o inne kraje członkowskie.

Prezydencja w Radzie UE

Posiedzeniom Rady przewodniczą ministrowie z kraju, który danym momencie sprawuje prezydencję w Radzie Unii Europejskiej. Prezydencja sprawowana jest rotacyjnie przez wszystkie państwa członkowskie i trwa 6 miesięcy. Do najważniejszych zadań prezydencji należy przewodniczenie pracom Rady i reprezentowanie jej w relacjach z innymi instytucjami UE. 

Państwo sprawujące prezydencję decyduje o priorytetach pracy Rady. Priorytety przedstawiane są w momencie rozpoczęcia prezydencji. Obecnie prezydencję sprawuje Belgia. Hasło prezydencji belgijskiej brzmi: „Chronić. Wzmacniać. Przygotowywać”. Jednocześnie belgijska prezydencja skupia się na sześciu obszarach, m.in. obronie praworządności, demokracji i jedności; realizacji transformacji ekologiczno-cyfrowej oraz ochronie ludzi i granic.

1 stycznia 2025 r. prezydencję po 14 latach ponownie obejmie Polska.