W ostatniej części poradnika przedstawiamy kolejne sposoby obywatelskiego zaangażowania - nadsyłanie uwag do procesu legislacyjnego, wniosek o udostępnienie informacji oraz zwrócenie się do właściwego rzecznika.
Jako obywatel masz konstytucyjne prawo dostępu do informacji o działalności organów władzy publicznej. Ustawowo masz też zagwarantowaną możliwość wnioskowania o udzielanie takich informacji, jeśli nie zostały one upublicznione.
Konstytucja RP art. 61.1.
Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.Ustawa o dostępie do informacji publicznej Art.10.1.
Informacja publiczna, która nie została udostępniona w Biuletynie Informacji Publicznej lub centralnym repozytorium, jest udostępniana na wniosek.Regulamin Sejmu Art. 202a
1. Informację publiczną Kancelaria Sejmu udostępnia poprzez ogłaszanie dokumentów i innych informacji w Systemie Informacyjnym Sejmu.
2. Informacja publiczna może być udostępniana poprzez wskazanie ogólnodostępnego miejsca wyłożenia lub przechowywania informacji publicznej w Kancelarii Sejmu.
3. Informacja publiczna, która nie została udostępniona w sposób, o którym mowa w ust. 1 lub 2, udostępniana jest przez Kancelarię Sejmu na pisemny wniosek. Wniosek może być przesłany za pośrednictwem Systemu Informacyjnego Sejmu.
W świetle wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie (sygn. akt. II SAB/Wa 68/07) „informacją publiczną jest każda informacja o sprawach publicznych (...)”. Pod tym szerokim pojęciem mogą kryć się różne faktury, umowy, oświadczenia, sprawozdania, ewidencje czy listy obecności dotyczące Sejmu, Senatu, samorządów, ministerstw czy nawet spółek i fundacji państwowych, o ile zajmują się sprawami publicznymi.
Przed zawnioskowaniem do wybranej instytucji o udostępnienie danych, musisz sprawdzić, czy nie zostały one już zamieszczone na stronie danego podmiotu lub w:
Na podstawie przepisów o dostępie do informacji publicznej masz prawo wnioskować także o udostępnienie informacji dotyczącej działalności Sejmu, o ile nie została ona już opublikowana. O udostępnienie możesz zwrócić się np. jeśli na stronie sejmowej brakuje interesujących cię druków sejmowych, opinii Biura Analiz Sejmowych czy wyników głosowań. Żeby uzyskać interesujące cię informacje, możesz złożyć wniosek przez elektroniczny formularz lub pocztą na adres Biura Komunikacji Społecznej Kancelaria Sejmu (ul. Wiejska 4/6/8, 00-902 Warszawa).
Sejm ujawnia na wniosek dane dotyczących samych parlamentarzystów, m.in.:
Sam poseł nie jest podmiotem zobowiązanym do udzielania informacji publicznej (TUTAJ wyrok sądu w tej sprawie), dlatego nie można bezpośrednio do niego złożyć takiego wniosku. Możesz jednak poprosić wybranego posła o dobrowolne udostępnienie interesującej cię informacji (o tym, jak kontaktować się z posłami, pisaliśmy w 1 cz. poradnika). Praktyka pokazuje, że wielu posłów chętnie współpracuje z obywatelami i udostępnia różnego rodzaju dane. Serwis MamPrawoWiedziec.pl od lat kontaktuje się z posłami m.in. w sprawie ich poglądów.
Możesz także zapoznać się z danymi, które parlamentarzyści mają obowiązek podawać – znajdziesz je na stronie Sejmu. Są to przede wszystkim informacje o stanie majątku posłów i senatorów. Oświadczenia są publikowane raz w roku do 30 kwietnia i dotyczą danych za poprzedni rok. Można się z nimi zapoznać także w serwisie MamPrawoWiedziec.pl w profilach poszczególnych posłów. Każdy poseł publikuje także wykaz swoich współpracowników, również dostępny na stronie sejmowej.
Ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora Art. 35. 1.
Posłowie i senatorowie są obowiązani do złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym. Oświadczenie o stanie majątkowym dotyczy majątku odrębnego oraz objętego małżeńską wspólnością majątkową.W procesie uchwalania rządowego projektu ustawy konsultacje publiczne odbywają się jeszcze na etapie procesu przygotowywania projektu przez rząd. Uwagi do projektu może zgłosić każdy zainteresowany obywatel. Żeby to zrobić, trzeba śledzić stronę Rządowego Centrum Legislacji pod kątem zamieszczanych projektów i nadesłać swoje uwagi w odpowiednim terminie. Na stronie projektu w zakładce „konsultacje publiczne” powinno zostać zamieszczone pismo, kierujące projekt do konsultacji publicznych, z informacją pod jaki adres i w jakim terminie można nadsyłać uwagi. Pismo zazwyczaj skierowane jest do konkretnych organizacji, które zgłosiły się w poszczególnych ministerstwach do stałego udziału w konsultacjach, ale niezrzeszeni obywatele (osoby fizyczne) także mogą nadsyłać uwagi i będą one traktowane tak samo, jak każde inne.
Według danych z serwisu JawnyLobbing.pl dotyczących poprzeniej (VIII) kadencji Sejmu w konsultacjach publicznych najczęściej biorą udział przedsiębiorstwa i spółdzielnie (733 razy), ale drugą najaktywniejszą grupą podmiotów są fundacje, stowarzyszenie i organizacje społeczne (579 razy), a więc organizacje zrzeszające obywateli i ruchy oddolne.
Każdy obywatel może zwrócić się z wnioskiem o pomoc do Rzecznika Praw Obywatelskich.
Konstytucja RP Art. 80
Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.Rzecznik Praw Obywatelskich może na podstawie sprawy zgłoszonej przez obywatela wystąpić do Sejmu z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej (sam nie ma możliwości złożenia projektu). RPO może zwrócić się również o wyjaśnienia do każdego innego organu, organizacji czy instytucji, która naruszyła w jakiś sposób prawa i wolności obywatelskie. Może także wnioskować o wszczęcie postępowania sądowego.
Do RPO możesz zgłosić się internetowo (przez formularz na stronie e-mail: biurorzecznika@brpo.gov.pl lub platformę ePUAP – adres: /RPO/SkrytkaESP), pisemnie (na adres biura: al. Solidarności 77, 00-090 Warszawa) lub osobiście w jednym z biur w Warszawie, Katowicach (Jagiellońska 25), Gdańsku (Chmielna 54/57) lub Wrocławiu (Wierzbowa 5). RPO pełni też dyżury w innych miastach, a adresy i terminy można znaleźć jego na stronie. Wniosek powinien zawierać imię i nazwisko osoby składającej, jej adres, opis sprawy oraz załączone dokumenty. Do RPO można także składać petycje, podobnie jak w przypadku Sejmu, np. w sprawie propozycji zmiany w prawie.
RPO to nie jedyny rzecznik zajmujący się sprawami obywateli. W Polsce działają także:
Rzecznik Praw Dziecka, rzecznicy konsumentów (miejscy i powiatowi), Rzecznik Finansowy, Rzecznik do spraw cudzoziemców. Polscy obywatele mogą również zwrócić się do instytucji unijnej – Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich.