Kiedy odbędą się wybory? Jak głosować za granicą? Czy mogę głosować korespondencyjnie? Kogo wybieramy w wyborach? Najważniejsze pytania i odpowiedzi dotyczące wyborów parlamentarnych 2023 w jednym miejscu.
Wybory parlamentarne w 2023 r. odbędą się 15 października. Ta data została wybrana przez prezydenta RP spośród kilku możliwych, które spełniały wymagania określone w Konstytucji: dzień wolny od pracy oraz fakt, że głosowanie nie może odbyć się wcześniej niż na 30 dni przed końcem obecnej kadencji Sejmu (który przypada 12 listopada 2023 r.), ale w trakcie aktualnej kadencji.
Wybory parlamentarne zarządza prezydent RP. Organizacją wyborów zajmuje się Państwowa Komisja Wyborcza oraz jej organ wykonawczy, czyli Krajowe Biuro Wyborcze. W skład PKW wchodzi 9 osób — jeden sędzia Trybunału Konstytucyjnego, jeden sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz 7 osób wybranych przez Sejm (3 osoby wybrane przez Prawo i Sprawiedliwość, 2 przez Koalicję Obywatelską i po jednej przez Koalicję Polską i Lewicę). Krajowym Biurem Wyborczym kieruje natomiast jego szef, który równocześnie jest sekretarzem Państwowej Komisji Wyborczej.
Za przeprowadzenie głosowania i obliczenie wyników odpowiadają okręgowe komisje wyborcze (jest ich tyle, ile okręgów do Sejmu, czyli 41) oraz obwodowe komisje wyborcze – to w nich oddajemy głosy. Po zamknięciu lokalu wyborczego członkowie obwodowych komisji wyborczych liczą głosy, przygotowują protokoły z wynikami i przekazują je do okręgowych komisji wyborczych. Te natomiast, po otrzymaniu wszystkich protokołów, zliczają wyniki w swoim okręgu i na tej podstawie dzielą liczbę głosów na mandaty. Nad wszystkim czuwa PKW, która m.in. ustala, czy dany komitet przekroczył niezbędny próg wyborczy w skali kraju (5 proc. dla komitetów wyborczych partii i komitetów wyborczych wyborców i 8 proc. dla koalicyjnych komitetów wyborczych).
W wyborach wybierzemy 460 posłów/posłanek do Sejmu oraz 100 senatorów/senatorek do Senatu. Każdy wyborca i każda wyborczyni będzie mógł/mogła oddać głos na jednego kandydata do Sejmu i jednego kandydata do Senatu.
Polska w wyborach do Sejmu podzielona jest na 41 okręgów. W każdym z nich zostanie wybranych od 7 do 20 posłów/posłanek. Liczba ta zależy od liczby mieszkańców okręgu. Im jest ich więcej, tym więcej mandatów do obsadzenia. Ma to służyć zapewnieniu równości wyborów, czyli temu, żeby każdy głos w skali kraju miał możliwie równą siłę.
Polska w wyborach do Senatu podzielona jest na 100 jednomandatowych okręgów. W każdym z nich wybrany zostanie więc jeden senator lub jedna senatorka. Procedura przydzielania mandatu jest prosta – zdobywa go osoba, na którą oddano najwięcej głosów w danym okręgu.
Po przeliczeniu głosów, OKW sprawdzają, ile mandatów otrzymuje każdy komitet w danym okręgu. O tym, kto dostanie mandat z listy każdego komitetu, decyduje liczba głosów oddanych na poszczególnych kandydatów. Mandat otrzymują osoby z największą liczbą głosów. Miejsce na liście nie ma więc, teoretycznie, wpływu na to, kto zdobędzie mandat. W praktyce jednak osoby, które są na najwyższych miejscach, mają większe szanse na zdobycie mandatu – wyborcy chętniej na nich głosują. Dotyczy to szczególnie jedynek na listach. Więcej o wpływie miejsca na liście na szanse na zdobycie mandatu przeczytasz tutaj.
Obywatele głosujący poza granicami kraju, zgodnie z Kodeksem wyborczym, „przynależą” do dzielnicy Warszawa-Śródmieście. Głosują więc na kandydatów/kandydatki startujące w okręgu obejmującym tę dzielnicę. W przypadku wyborów do Sejmu jest to okręg nr 19 (Warszawa), a do Senatu okręg nr 44 (Warszawa: Białołęka, Bielany, Śródmieście, Żoliborz). Więcej informacji o głosowaniu za granicą znajdziesz tutaj.
Listy kandydatów opublikowane są na stronie PKW, wyszukiwarka kandydatów i kandydatek po okręgu dostępna jest na naszej stronie.
Cisza wyborcza zaczyna się na 24 godziny przed dniem głosowania (o godzinie 00:00 w sobotę 14 października 2023 r.) i kończy się wraz z zakończeniem głosowania (o 21:00 w niedzielę 15 października). To czas, w którym wszelka agitacja wyborcza jest zabroniona pod groźbą grzywny.
W trakcie ciszy wyborczej zakazane jest: prowadzenie agitacji wyborczej, w tym zwoływanie zgromadzeń, organizowanie pochodów i manifestacji, wygłaszanie przemówień oraz rozpowszechnianie materiałów wyborczych. Za naruszenie ciszy wyborczej grozi grzywna.
Zgodnie z art. 108 Kodeksu wyborczego, agitacji wyborczej nie można prowadzić:
– na terenie urzędów oraz sądów;
– na terenie zakładów pracy w sposób i w formie zakłócającej jego normalne funkcjonowanie;
– na terenie jednostek wojskowych, oddziałów obrony cywilnej i skoszarowanych jednostek podległych ministrowi spraw wewnętrznych i administracji;
– w szkole wobec uczniów, przy czym prowadzenie zajęć z zakresu edukacji obywatelskiej nie jest agitacją wyborczą.
Członkowie obwodowych komisji wyborczych są odpowiedzialni za prawidłowe przeprowadzenie głosowania w danym obwodzie (czyli w konkretnym lokalu wyborczym). To zatem osoby, które sprawdzają naszą tożsamość, wydają karty do głosowania, dbają o zachowanie tajności głosowania, a po zamknięciu lokalu liczą wszystkie oddane głosy. Komisje liczą od 5 do 13 osób (w zależności od liczby uprawnionych do głosowania w danym obwodzie), które reprezentują różne komitety wyborcze.
Członkom/kiniom obwodowej komisji wyborczej przysługuje dieta (od 600 do 800 zł, zależnie od pełnionej funkcji) oraz prawo do dodatkowego urlopu (z prawem do wynagrodzenia) na dzień głosowania, liczenia głosów oraz dzień następujący po zakończeniu liczenia głosów.
Mąż zaufania to osoba reprezentująca konkretny komitet wyborczy, która obserwuje prawidłowość przebiegu głosowania w konkretnej komisji, do której jest oddelegowana. Mąż zaufania może być obecny w lokalu wyborczym – zarówno przed, w trakcie, jak i po głosowaniu (w trakcie liczenia głosów); wnosić uwagi do protokołu, a także być obecny podczas przewożenia protokołu głosowania do okręgowej komisji wyborczej.
Mężem zaufania może zostać każda osoba mająca prawo głosowania w wyborach do Sejmu (czynne prawo wyborcze). Nie może ona jednak być kandydatem w tych wyborach, pełnomocnikiem komitetu czy członkiem komisji. Męża zaufania wyznacza pełnomocnik wyborczy komitetu i przydziela mu komisję, którą będzie obserwował (może to być komisja każdego poziomu, czyli zarówno obwodowa, okręgowa, jak i Państwowa Komisja Wyborcza).
Mężowi zaufania przysługuje dieta równa 40 proc. diety członka obwodowej komisji wyborczej. Jest ona wypłacana pod warunkiem, że mąż obserwował co najmniej 5 godzin głosowania oraz cały proces liczenia głosów. Na dzień głosowania, liczenia głosów oraz dzień następujący po zakończeniu liczenia głosów mężowi zaufania przysługuje prawo do dodatkowego urlopu (z prawem do wynagrodzenia).
Obserwator społeczny to osoba reprezentująca organizacje społeczne (stowarzyszenia lub fundacje), która w imieniu organizacji, która ją oddelegowała, obserwuje przebieg wyborów w konkretnej komisji.
Rola obserwatora społecznego jest więc podobna do roli męża zaufania – czuwa on nad prawidłowością procesu wyborczego w komisji, do której został oddelegowany. Obserwatorzy mają prawo obserwowania wszystkich czynności komisji oraz obecności w lokalu wyborczym – zarówno przed, w trakcie, jak i po głosowaniu (w trakcie liczenia głosów). Nie mogą jednak wnosić uwag do protokołu ani być obecni przy przewożeniu protokołu do okręgowej komisji wyborczej.
Często obserwatorzy społeczni podczas swojej pracy wypełniają formularz z przygotowanymi wcześniej pytaniami dotyczącymi przebiegu głosowania. Ich odpowiedzi są później zbierane, analizowane i są bazą do przedstawienia raportu oceniającego przebieg głosowania. Na podstawie tych obserwacji wypracowywane są rekomendacje, których celem jest poprawa jakości procesu wyborczego.
Obserwatorem społecznym może zostać każda osoba mająca prawo głosowania w wyborach do Sejmu (czynne prawo wyborcze). Nie może ona jednak być kandydatem w tych wyborach, pełnomocnikiem komitetu czy członkiem komisji. Obserwatorzy społeczni są delegowani do komisji wyborczych przez zarejestrowane w Polsce stowarzyszenia i fundacje, do których celów statutowych należy troska o demokrację, prawa obywatelskie i rozwój społeczeństwa obywatelskiego.
Takim osobom nie przysługuje prawo do diety ani do dodatkowego płatnego urlopu w związku z pełnią funkcją.
Lokale wyborcze są otwarte od 7:00 do 21:00. Czas głosowania może zostać wydłużony, ale dzieje się tak tylko w dwóch przypadkach: 1) w sytuacji gdy o godzinie 21:00 w/przed lokalem wyborczym stoi kolejka osób oczekujących na oddanie głosu; lub 2) w przypadku wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności (w 2015 r. była to na przykład śmierć w lokalu wyborczym).
Głosowanie odbywa się w lokalach wyborczych. Są to zazwyczaj szkoły, biblioteki lub inne łatwo dostępne budynki spełniające odpowiednie wymagania. To, gdzie głosuje dana osoba, jest zależne od adresu, pod którym jest ujęta w Centralnym Rejestrze Wyborców (najczęściej jest to adres zameldowania). Adres najbliższej komisji wyborczej można sprawdzić w wyszukiwarce obwodów w portalu wybory.gov.pl.
Przede wszystkim upewnij się, że jesteś wpisany/a do spisu wyborców w miejscu, w którym planujesz zagłosować. Jeśli mieszkasz tam, gdzie jesteś zameldowany/a (ew. jeśli zmieniłeś/aś miejsce głosowania przez właściwy wniosek), to właśnie tam będziesz ujęty/a w spisie wyborców.
W dniu głosowania pamiętaj, aby wziąć ze sobą dokument tożsamości ze zdjęciem, bez którego nie oddasz głosu. Mogą to być m.in. dowód osobisty, paszport, prawo jazdy, legitymacja studencka, książeczka wojskowa. Dokument nie musi być ważny, ale powinien zawierać twoje zdjęcie i dane osobowe. Możesz również skorzystać z dowodu osobistego w aplikacji mObywatel. Wyjątkiem jest głosowanie za granicą. Tu pokazać trzeba paszport albo dowód osobisty, jeśli głosujesz w państwie, do którego można wjechać tylko na jego podstawie.
Wszystkie inne potrzebne materiały, w tym długopisy, zapewni obwodowa komisja wyborcza.
UWAGA: Zmienić miejsce głosowania lub pobrać zaświadczenie o prawie do głosowania w miejscu pobytu w dniu wyborów można najpóźniej 12 października.To, w którym lokalu głosujesz, w większości przypadków będzie zależało od twojego adresu zameldowania. Jeśli składałeś/aś wniosek o zmianę miejsca głosowania w danych wyborach, będziesz głosował/a w lokalu, który wskazałeś/aś we wniosku. Natomiast jeśli masz zaświadczenie o prawie do głosowania o prawie do głosowania w miejscu pobytu w dniu wyborów, możesz oddać głos w jakiejkolwiek obwodowej komisji wyborczej w kraju i za granicą, a także na statku morskim.
Adres swojego lokalu wyborczego możesz sprawdzić na stronie mobywatel.gov.pl czy na portalu GOV.pl. Dodatkowo do 10 października możesz upewnić się (poprzez pisemny wniosek) w urzędzie gminy (lub u konsula), że na pewno jesteś wpisany/a do spisu w obwodzie, w którym planujesz zagłosować.
Uwaga – jeśli posiadasz zaświadczenie o prawie do głosowania w miejscu pobytu w dniu wyborów, nie będziesz ujęty/a w żadnym spisie wyborców – to zaświadczenie uprawnia Cię do oddania głosu w dowolnej komisji w Polsce i za granicą. Pamiętaj jednak, aby mieć to zaświadczenie ze sobą w lokalu, w którym zamierzasz głosować. Zaświadczenia nie można wyrobić ponownie.
Spis wszystkich obwodowych komisji wyborczych możesz znaleźć na stronie wybory.gov.pl. Jeśli głosujesz za granicą – listę komisji możesz sprawdzić na wybory.gov.pl lub na stronie najbliższej polskiej placówki dyplomatycznej. Szczegółowe informacje dotyczące głosowania za granicą znajdziesz tutaj.
Możesz na stałe zmienić miejsce głosowania (lub dopisać się do Centralnego Rejestru Wyborców), składając wniosek online lub pisemnie w urzędzie gminy.
Konieczne jest jednak udowodnienie, że na stałe mieszkasz w miejscu do którego chcesz się przenieść. Możesz to zrobić, załączając do wniosku dokument, który będzie to potwierdzał (przykładowo: umowa najmu mieszkania, rachunek czy umowa o pracę z adresem, który przedstawiasz we wniosku). Po otrzymaniu wniosku urząd gminy ma 5 dni na decyzję o wpisaniu cię do stałego obwodu głosowania w tej gminie, ewentualnie odmówi albo wezwie do uzupełnienia braków.
Jeśli zmienisz swój stały obwód głosowania (lub wpiszesz się do Rejestru), to właśnie w tym miejscu będziesz przypisany do głosowania w każdych kolejnych wyborach(aż znowu nie zmienisz danych w Rejestrze).
Wniosek o stałą zmianę miejsca głosowania/dopisanie się do Centralnego Rejestru Wyborców możesz złożyć tu.
Jeśli jesteś pewny/a, gdzie będziesz przebywać w dniu głosowania, możesz dopisać się do spisu wyborców w innej komisji wyborczej w kraju. Wniosek można złożyć w urzędzie gminy, w której zamierzasz głosować lub na portalu gov.pl.
Drugą opcją jest wyrobienie zaświadczenia o prawie do głosowania w miejscu pobytu w dniu wyborów, które pozwala na zagłosowanie w dowolnej komisji wyborczej w kraju i za granicą.
Takiego wniosku nie złożysz przez Internet, ale możesz to zrobić w każdym urzędzie gminy. Jeśli przebywasz poza Polską takie zaświadczenie wyda Ci konsul. Aby zagłosować wystarczy mieć przy sobie to zaświadczenie i dokument potwierdzający tożsamość.
Pamiętaj, że w razie głosowania za granicą jedynym dokumentem potwierdzającym tożsamość jest ważny paszport – wyjątkiem są jedynie te państwa, do których możesz wjechać na podstawie tylko dowodu osobistego. W takim wypadku ważny dowód osobisty także będzie uznawany.
Obydwa wnioski – o dopisanie do spisu, i o zaświadczenie o prawie do głosowania – można złożyć do 12 października 2023 r. Więcej o głosowaniu poza miejscem zamieszkania przeczytasz tutaj.
UWAGA: Jeśli na stałe mieszkasz za granicą, a chcesz zagłosować w kraju, musisz dopisać się do spisu wyborców lub pobrać zaświadczenie o prawie do głosowania w miejscu pobytu najpóźniej 12 października.Za pomocą platformy GOV.pl możesz pobrać zaświadczenie o adresie zameldowania przy pomocy Profilu Zaufanego lub e-Dowodu Osobistego. Zaświadczenie pobrane w ten sposób w formacie PDF będzie opatrzone kwalifikowaną pieczęcią elektroniczną Ministra Cyfryzacji.
Zaświadczenie odbierzesz tam, gdzie składałeś/aś wniosek o jego wydanie. Będzie to zatem albo urząd gminy, albo konsulat, albo siedziba kapitana statku morskiego. Możesz odebrać je albo ty, albo osoba upoważniona przez ciebie na piśmie.
Żeby zagłosować poza granicami Polski, trzeba złożyć wniosek o dopisanie do spisu wyborców – do konkretnej, wybranej przez nas komisji. Taki wniosek będzie można złożyć między 25 września a 10 października 2023 roku – osobiście, pocztą, mailowo lub przez portal e-wybory. Wniosek musi zawierać: imię (imiona), nazwisko, imię ojca, datę urodzenia, numer PESEL, adres pobytu za granicą, adres zamieszkania w Polsce (w przypadku osób przebywających tymczasowo za granicą) oraz numer paszportu (lub dowodu osobistego w przypadku głosowania w kraju, gdzie dowód osobisty jest dokumentem umożliwiającym przekroczenie granicy). Możliwe jest też głosowanie za granicą na podstawie zaświadczenia o prawie do głosowania w miejscu pobytu w dniu wyborów. Więcej o głosowaniu za granicą przeczytasz tutaj.
Z bezpłatnego transportu do lokalu wyborczego oraz transportu powrotnego mogą skorzystać osoby z niepełnosprawnościami oraz wyborcy, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 60 lat, w gminie, w której w dniu wyborów nie funkcjonuje gminny przewóz pasażerski. Zamiar skorzystania z prawa do bezpłatnego transportu trzeba zgłosić do wójta gminy najpóźniej 2 października. Wyborcy, którzy zgłoszą chęć skorzystania z takiego transportu, dostaną informację o godzinie transportu w dniu głosowania najpóźniej 12 października.
W lokalu wyborczym otrzymasz 3 karty: jedną z listą kandydatów i kandydatek do Sejmu, drugą do Senatu, a trzecią z pytaniami referendalnymi. Na kartach w wyborach parlamentarnych stawiasz znak „X” w kratce przy nazwisku wybranej przez ciebie osoby. Postawienie znaku „X” na karcie w wyborach do Sejmu oznacza jednocześnie oddanie głosu na daną listę wyborczą (komitet wyborczy) oraz na konkretnego kandydata/tkę. Na karcie w wyborach do Senatu wybierasz jednego z kandydatów/tek. Karta referendalna będzie natomiast zawierała cztery pytania, na które będzie można odpowiedzieć: „Tak” albo „Nie”. Odpowiedzi udziela się poprzez postawienie znaku „X” w kratce obok wybranej opcji.
Aby głos w wyborach do Sejmu i Senatu był ważny, musi zawierać w kratce z lewej strony nazwiska kandydata/tki znak „X”, czyli co najmniej dwie przecinające się wewnątrz kratki linie. Jakiekolwiek dopiski – zarówno wewnątrz kratki, jak i poza nią – nie mają wpływu na ważność głosu.
Głosować korespondencyjnie mogą jedynie osoby, które:
– najpóźniej w dniu głosowania kończą 60 lat;
– są osobami z niepełnosprawnością w znacznym lub umiarkowanym stopniu;
– w dniu głosowania podlegają obowiązkowej kwarantannie lub izolacji.
Zamiar głosowania korespondencyjnego zgłaszasz lokalnemu komisarzowi wyborczemu – pisemnie lub online. Osoby z niepełnosprawnościami oraz podlegające kwarantannie lub izolacji mogą ponadto złożyć wniosek telefonicznie. Terminem na złożenie wniosku jest 2 października 2023 r., chyba że przebywasz w izolacji lub kwarantannie. Wtedy termin ten upływa 10 października br. (jeśli natomiast rozpoczynasz kwarantannę/izolację po upływie tego terminu, najpóźniej taki wniosek złożysz nawet 13 października br.).
Chęć głosowania korespondencyjnego możesz zgłosić tutaj.
Przez pełnomocnika głosować mogą jedynie osoby, które:
– najpóźniej w dniu głosowania kończą 60 lat;
– są osobami z niepełnosprawnością w znacznym lub umiarkowanym stopniu.
Wniosek o głosowanie przez pełnomocnika możesz złożyć online lub na piśmie w lokalnym urzędzie gminy najpóźniej 6 października 2023 r.. Musisz do niego załączyć pisemną zgodę osoby, która ma być twoim pełnomocnikiem/pełnomocniczką. Jeśli decydujesz się na ten tryb głosowania z powodu niepełnosprawności, konieczne jest także przedstawienie kopii aktualnego orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. Pełnomocnikiem może być inna osoba, która ma prawo zagłosować w wyborach (posiada czynne prawo wyborcze); nie może jednak być kandydatem/kandydatką, mężem zaufania czy członkiem obwodowej komisji wyborczej, w której normalnie byś głosował.
Chęć głosowania przez pełnomocnika możesz zgłosić tutaj.
Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd Najwyższy, a dokładniej Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Jeśli złożone zostały protesty wyborcze – te z nich, które spełniają wymogi formalne, są rozpatrywane przez Sąd Najwyższy w składzie 3 sędziów, którzy wydają postanowienie zawierające opinię na temat konkretnego protestu. Następnie cała Izba, na podstawie opinii wobec wszystkich protestów oraz sprawozdania Państwowej Komisji Wyborczej, podejmuje uchwałę o ważności lub nieważności wyborów, ew. o nieważności wyboru konkretnego posła/senatora. W razie orzeczenia o nieważności wyborów (wyboru danego posła/senatora), przeprowadzone zostaną ponowne wybory (jeśli nieważny był wybór poszczególnych osób, to wybory odbywają się tylko ich okręgach wyborczych).
Możliwa jest ponadto sytuacja, w której Sąd Najwyższy orzeknie, że część protestów była zasadna, ale nie miały one wpływu na wynik wyborów. Wówczas wybory będą uznane za ważne.
Protest przeciwko ważności wyborów do Sejmu lub Senatu musisz złożyć na piśmie w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów w Dzienniku Ustaw. Protest składasz do Sądu Najwyższego (decyduje data stempla pocztowego). Protest powinien zawierać konkretne zarzuty oraz wspierające je dowody.